Taktiek deel 6

We naderen het einde van 2023 dus is het ook weer de tijd van het jaar dat we worden bestookt met allerlei lijstjes en overzichten. Vaak is het niet meer dan een vervelende herhaling maar ik geef toe dat het nieuwe initiatief van chess.com : 2023 year in review mij wel kon bekoren. Daar is duidelijk een pak opzoekingswerk in gestoken wat je niet zomaar ergens anders kunt te weten komen.

Echter misschien nog interessanter is dat chess.com een nieuwe feature heeft gelanceerd waarmee elke speler een persoonlijk overzicht kan opvragen van 2023 zie Announcing year in chess. Zo moest ik toch even glimlachen bij het aantal nationaliteiten die ik had tegengekregen in mijn partijtjes op chess.com in het jaar 2023.

Wat is jullie nationaliteiten-getal op chess.com?

Van o.a. mijn artikels Papua New-Guinea en Lichess deel 2 weten we dat veel spelers liegen online over hun nationaliteit maar ik vermoed de meerderheid is wel eerlijk (chauvinistisch/ naïef). Dus op enkele eenheden na denk ik dat mijn 163 niet ver afwijkt van de waarheid. Het bewijst nogmaals welk prachtig medium schaken is om mensen te verbinden. In de hele wereld kom je makkelijk in alle lagen van de bevolking mensen tegen die de taal van het schaken kunnen spreken en dat lijkt mij een uniek selling point van het schaken.

Nu dat nationaliteiten-getal is leuk om te weten maar er is meer mogelijk met bepaalde andere cijfers uit ons persoonlijk overzicht. Sommige data laten ons toe om eens een spiegel voor onszelf te houden en wellicht onze efficiëntie op gebied van schaaktraining te verbeteren. Zo speelde ik in 2023 5.075 partijen online. Dat is peanuts in vergelijking met de 2023 chess.com-recordhouder Bleuletalonoir die 105.274 (en counting) speelde. Anderzijds blijft +5000 een waanzinnig hoog getal zeker als je het aantal uren hiervoor berekent die ik opofferde. De laatste paar jaren ben ik mij steeds meer bewust dat dit aantal omlaag moet maar in 2024 wil ik daar strikter op toezien.

In 2022 scheef ik over mijn online schaakverslaving en die is duidelijk nog niet onder controle. 434 uren in 2023 is volstrekt onzinnig als FM in combinatie met een voltijdse job naast het schaken en de verantwoordelijkheden van een gezin. Die investering in online schaken weegt niet op tegen de voordelen die ik beschreef in de reeks artikels De (on)zin van blitz deel 1, deel 2, deel 3, deel 4 en deel 5. Echter online schaken helemaal schrappen is dus evenmin optimaal want dezelfde artikels tonen wel degelijk aan dat online schaken een plaats heeft in een schaaktraining. Wat de juiste balans is, is lastig te zeggen en zal ook voor iedereen verschillen. Ik zet de target daarom arbitrair op 50% minder online schaken in 2024.

Het tweede cijfer waar ik in dit artikel wil naar kijken, is het aantal opgeloste puzzels. 2023 was net als vorige jaren weer een heel mager jaar voor mezelf met ongeveer 200 stuks. Ik heb dat nooit graag gedaan en snap dan ook niet hoe iemand zichzelf kan motiveren om het 2023 chess.com puzzelrecord op 277.820 te brengen. De top 5 van meest actieve puzzelaars bewijst ook mijn stelling in mijn artikel Hoopschaak want ondanks die massa opgeloste puzzels geraakt geen van die top 5 boven de 1000 elo op chess.com (ik heb zelf +2600).

Voor iemand die nieuw is in het schaken, zullen puzzels heel nuttig zijn om vertrouwd te geraken met de talloze tactische motieven. Voor heel ervaren schakers zie ik nog weinig toegevoegde waarde aan het oplossen van puzzels. Puzzels hebben nog heel weinig te maken met bordschaken wat ik laatst ook weer eens merkte tijdens de 12 uur durende terugrit van Cap d'Agde. Een van mijn medepassagiers toonde mij een live-stelling in het 2023 Fide Grand Swiss Isle of Man die ik in 30 seconden kon oplossen. De sterke Russische grootmeester Andrey Esipenko, 400 punten hoger gekwoteerd dan ikzelf vond de killerzet niet na meerdere minuten nadenken, verloor daarna alle voordeel maar won uiteindelijk toch nog de partij.

Ik claim uiteraard niet dat ik een betere tacticus ben dan Andrey. Dat is pure onzin wat niet betekent dat ik een complete sukkelaar ben in taktiek. Daarvoor is mijn online rating te hoog. In Cap d'Agde was er zelfs een uniek moment waar ik de winnende zet onmiddellijk zag voor mijn beduidend hoger gekwoteerde tegenstander maar hij die ondanks een dikke minuut nadenken miste. Ik kon het niet laten om na de partij het er even in te wrijven.

Mijn tegenstander zal mijn artikel uit 2014 over Interferenties niet kennen. 1 keertje iets meer zien dan je tegenstander heeft heel weinig betekenis. Anderzijds merk ik op dat de Franse IM zowel op lichess als chess.com exact dezelfde online rating heeft als ik dus daar kunnen we opnieuw uit afleiden dat schaken meer is dan enkel tactiek.

Streamen, online lessen, schaakvarianten spelen .... Online schaken heeft talloze gezichten. Ik hou mij online enkel bezig met spelen van standaard schaken (voornamelijk blitz en een beetje rapid). Een nieuw schaakjaar staat voor de deur (sommigen maken zelfs geen winterstop) dus het lijkt mij een ideaal moment om bij jezelf stil te staan en te kijken wat beter of anders kan. Tenslotte vergeet niet dat schaken in de eerste plaats fun moet zijn anders verlies je sowieso weer de gewonnen efficiëntie op lange termijn.

Brabo

Extra tijd deel 3

Tijdens de live-commentaar op het nog lopende Chennai Grand Masters tornooi maakte de Nederlandse topgrootmeester Anish Giri de straffe uitspraak dat hij nog nooit met het tempo 90 minuten + 30 seconden had gespeeld. Zoiets vind ik interessante informatie want je kan er een paar belangrijke zaken uit afleiden. Het eerste is dat het geheugen van een wereldtopper bijlange niet perfect is want in 2007 speelde Anish jawel een tornooi met 90m + 30s. Ik zit geregeld te sakkeren op mijn geheugen dus het brengt enig comfort dat ik bijlange geen uitzondering ben. Daarnaast impliceert Anish uitspraak dat hij net als ik niet houd van zonder extra tijd te spelen. Ik beschik jammer niet over zijn flexibiliteit (hij heeft geen job buiten het schaken) om enkel tornooien met extra tijd te kunnen kiezen.

Dus ik heb mij ondertussen neergelegd bij het feit dat ik partijen zonder extra tijd moet spelen als ik niet voor maanden werkloos aan de kant wil blijven staan. Vorige maand speelde ik daarom ook net als vorig jaar weer in Cap d'Agde (deze maal werd ik ook vergezeld door mijn dochter Evelien). Trouwens alles went snel en deze keer had ik beduidend minder last van increment-stress dan vorig jaar. Ik merkte bovendien op dat heel wat spelers truken hadden ontwikkeld om extra tijd te winnen. Echter niet alle truken konden door de beugel want mijn tegenstander uit ronde 3 was te creatief met zijn notatie.

Ik heb wel eens iemand gezien die 1 of 2 streepjes trok op zijn notatieformulier om geen tijd te verliezen in tijdnood maar een dozijn en meer zetten was jamais-vu. Achteraf gingen de poppen dan ook aan het dansen toen de arbiter de notatieformulieren kwam opvragen. Het kwam tot een serieuze woordenwisseling tussen beiden terwijl ik er stilletjes probeerde vanonder te muizen. Ik had helemaal geen zin in het helpen vervolledigen van het notatieformulier van mijn tegenstander want ik riskeerde net als vorig jaar het avondmaal te missen (zie het avontuur met de poort).

Achteraf begreep ik ook beter waarom mijn 70 jarige tegenstander tijdens het middenspel erg snel (te snel?) had gespeeld. Hij wist zonder twijfel op voorhand dat hij eenmaal in tijdnood niet meer in staat zou zijn om zijn notatie te verzorgen. Hij probeerde een buffer op te bouwen die in onze onderlinge partij onvoldoende bleek te zijn. Persoonlijk denk ik dat je beter niet meer meespeelt in zulke tornooien als je weet dat de notatie vaak een probleem is. Ook vind ik het optreden van de arbiter ondermaats. De arbiter had natuurlijk tijdens de partij al moeten optreden en niet na de partij (unfair voordeel voor mijn tegenstander). Trouwens het was niet het enige dat mij tegenviel van de arbiters in dit tornooi. De arbiters waren de hoofdreden waarom ik mijn oordopjes moest gebruiken. Babbelende en dus storende arbiters zijn geen zeldzaam fenomeen in tornooien.

Een andere tijdswinst-truc die ik ook ongepast vond, paste mijn tegenstander toe uit ronde 6: de 14 jarige Franse internationaal meester Marco Materia. Tijdens de eerst 7 zetten speelde hij telkens a tempo zijn zet zodat alle notatie op mijn tijd moest gebeuren. Reglementair mag je een zet spelen zonder eerst de zet van je tegenstander te noteren maar 7 keer na elkaar had ik nog niet eerder meegemaakt. Trouwens karma kwam deze keer heel snel want met zijn laatste zet had hij onbewust de zettenvolgorde omgedraaid. Het gevolg was voorbereiding naar de knoppen en in een voor hem totaal onbekende stelling ging hij heel snel de mist in.

Pre-moven in een klassieke partij raad ik compleet af. De tijdswinst weegt niet op t.o.v. het gevaar de verkeerde zet te spelen. Sam Shankland zal zich nog lang de catastrofe herinneren op de 2022 olympiade zie Youtube.

De zetherhaling vind ik dan wel een correct middel om tijd bij te winnen. Mijn tegenstander uit ronde 7, de Franse internationaal meester Thibault Fantinel maakte er meermaals gebruik van in combinatie met noteren in mijn tijd. Ik vond het bijzonder irritant maar ik snapte natuurlijk ook dat hij niet zomaar remise wou geven met wit tegen een beduidend lager gekwoteerde speler in een prettige stelling.

Echter op het einde van onze onderlinge partij aarzelde ik niet om mijn tegenstander terug te pakken met een speciale twist op de zetherhaling. Ik had een interessante voortzetting gezien maar wou eerst tijd opsparen voor ik het durfde te spelen. Hierbij profiteerde ik van 2 zwaktes. Mijn tegenstander had eerder laten blijken dat hij te koppig/ trots was om remise te claimen. De arbiters deden niet de moeite om onze partij te volgen en het reglement 9.6.1 in het fide-handboek: een partij is onmiddellijk remise bij 5 keer dezelfde stelling, toe te passen.

Uiteindelijk kreeg mijn tegenstander argwaan en claimde hij na de 4de keer toch zelf remise. Ik kon een brede glimlach niet onderdrukken. Ik was de uiteindelijke winnaar in het psychologisch steekspel en dat mag dan geen elopunten opleveren maar gaf mij wel een heel goed gevoel.

De afschaffing van de extra-tijd heeft het schaken harder gemaakt, meer competitiegericht. Menig ouder schaker kijkt met afgrijzen naar dit moderne schaken. De jonge schaker smult ervan en heeft vaak niets anders gekend. De toekomst ligt bij onze jeugd m.a.w. als schaker ben je best op de hoogte van welke truken er bestaan om  extra tijd op te bouwen. Aanpassen of opkrassen.

Brabo

Efficiëntie

Het zal wellicht onnozel klinken maar ik heb het altijd raar gevonden dat je soms vele jaren speelt met een vaste kliek spelers in een team maar terzelfdertijd nog nooit tegen elkaar heb gespeeld. Tientallen schakers die op honderd of meer kilometer afstand wonen, heb ik vaker partij gegeven dan de teamgenoot die spreekwoordelijk woont om de hoek.

Dat heeft natuurlijk te maken met dat de meeste spelers in de hogere elo-regionen enkel nog interclub spelen en geen clubkampioenschappen (zie Inactiviteit). In een extreem geval speel je dan al 25 jaar ononderbroken samen maar heb je elkaar op uitzondering van enkele blitzpartijtjes nog nooit ontmoet aan hetzelfde bord.

Dit laatste gold helemaal voor mijn ploeggenoot de Belgische FM Daniel Sadkowski tot recent. Dit jaar ging Daniel op pensioen en nam hij voor het eerst deel in het clubkampioenschap van Deurne. Eind september stond na 25 jaar onze eerste onderlinge serieuze partij op het programma en die had ik uiteraard met stip aangeduid op de kalender.

Zoals iedereen kon verwachten, liet ik niets aan het toeval over. Vooreerst bekeek ik 18 verschillende openingen die hij de voorbije decennia had gespeeld volgens de databases. Vervolgens voegde ik ook nog eens 3 openingen toe van zijn online partijen. Tenslotte herinnerde ik mij van onze autoritten enkele andere openingen waar hij interesse voor toonde. Uiteindelijk klokte ik af op 25 verschillende openingen waar ik 6 uren studie aan spendeerde.

Nu ondanks alle noeste arbeid schatte ik mijn kansen op een succesvolle opening slechts op 40% en dat bleek achteraf een heel accurate beoordeling. Daniel vertelde mij na de partij dat hij erg had getwijfeld over de openingskeuze. Tot de ochtend van de partij was Daniel van plan geweest om de Aljechin te spelen (1 van de openingen waar ik het meest tijd had aan gespendeerd).

Echter die ochtend van de partij kreeg Daniel plots argwaan. Daniel smeet het roer op het allerlaatste moment helemaal om. In extremis werd een compleet nieuwe opening in slechts tien minuutjes  ingestudeerd. Onmogelijk hoor ik iedereen zeggen maar hij kreeg in de partij t.e.m. zet 18 alles op het bord dat hij thuis eerder had bekeken.

Met een half uur extra op de klok, een uitstekende positie en voorkennis van de typische middenspel-plannen had Daniel de opening overduidelijk gewonnen. Ik wist natuurlijk onmiddellijk hoe Daniel dit had klaargespeeld. Hij had simpel mijn partij t.e.m. zet 17 gekopieerd tegen het Tsjechisch wonderkind Vaclav Finek gespeeld in Open Praag 2021 (zie ook mijn artikel wonderkinderen) en daar een paar computerzetten aan toegevoegd. Zelfs zijn verbetering op zet 17 (Dc6) was mij welbekend van mijn toenmalige analyses.

Dat mijn tegenstanders iets anders spelen dan hun normaal repertoire, is niets nieuw en kom ik voortdurend tegen. Dat een tegenstander een eerdere partij van mij t.e.m. zet 17 kopieert en bovendien een totaal voor hem onbekende opening speelt, dat heb ik nog nooit eerder meegemaakt. Ik en Daniel hebben samen honderden partijen voor Deurne naast elkaar gespeeld dus Daniel profiteerde maximaal van mijn gebrek aan variatie.

Ik baalde enorm maar de schuld lag natuurlijk bij mezelf. Ik had eerder moeten afwijken en dan had Daniel heel snel kleur moeten bekennen. Bovendien moet ik mijn openingen beter instuderen want ook deze keer was ik mijn nota's vergeten. Ook hier niets nieuw maar om een of andere reden dacht ik dat Daniel het niet zo hard zou spelen. Het ging tenslotte slechts over het clubkampioenschap van Deurne waar geen fiderating op spel stond. De partij werd gespeeld op vrijdagavond dus ik kwam net van mijn werk.

In het schaken hangt succes dus bijlange niet enkel af van hard werken. Minstens of zelfs nog belangrijker is efficiëntie/ slim werken zoals we zien in bovenstaand voorbeeld. Echter er zijn wel grenzen en die kwam Daniel ook in onze onderlinge partij tegen. Met zijn minimalistische partijvoorbereiding riskeer je dat een mini-verrassing elk eerder behaald openingsvoordeel teniet doet.

Ik speelde 2 zetten na Daniels verbetering (17...Dc6) slechts de 2de meest gespeelde voortzetting in de databases (19.Td1 ip.v. 19.De3) en dat was voldoende om Daniel uit boek te smijten. Daarnaast zien we weer eens een voorbeeld van dat het kennen van een middenspel-plan niet altijd een voordeel is. 19.De3 of 20.De3 zorgen voor een heel verschillende evaluatie van h6. Aan het bord is zoiets heel lastig te ontdekken en in een 10 minuten partijvoorbereiding heb je onvoldoende tijd voor dit soort details.

Ik twijfel er niet aan dat veel spelers hun resultaten kunnen verbeteren zonder extra vrije tijd op te offeren maar door de studietijd te optimaliseren. Een slechte studiemethode is volgens mij ook een belangrijke reden waarom veel schakers nauwelijks of geen progressie maken (Are you a chess mummy?). Anderzijds plaats ik ook een kanttekening bij de vele kant-en klaaroplossingen die sommige sites trachten te verkopen. In mijn verhaal vertel ik dan wel over 25 openingen die ik tevergeefs bestudeerd heb voor de partij maar op lange termijn zou mijn aanpak wel eens veel efficiënter kunnen zijn dan de ene opening die Daniel bekeken heeft. Efficiëntie heeft geen universeel antwoord.

Brabo

Amateurs deel 3

Sommige Belgische schaakclubs hebben het moeilijk maar je hebt ook andere zoals Chesslooks Lier. De club werd opgericht in 2016 en kende ondertussen een explosieve groei onder de impuls van enkele gedreven bestuursleden. De kaap van 70 leden werd reeds afgerond! Het clubaanbod is verbluffend. De club organiseert jaarlijks een open tornooi met dit jaar 6 reeksen ! In de interclub heeft Lier 3 ploegen ingeschreven. In de Zilveren toren hadden ze vorige editie 4 ploegen. Elke zondag is er voor de jeugd 2 uren les. Lier heeft ook zijn eigen stapjestornooi. Echter de kers op de taart vind ik de eigen Academie waar iedereen gratis les/ presentaties kan volgen van o.a. Belgische toppers zoals grootmeester Mher Hovhannisyan, internationaal meester Jan Rooze, fidemeester Lennert Lenaerts ...

Trouwens iedereen mag je letterlijk nemen want ook niet-leden van Lier zijn welkom.  De academie is een samenwerking met de schaakliga Antwerpen en tracht om de 2 weken op woensdagavond een sterke schaker te strikken om over een bepaald thema te spreken. Er is plaats voor minstens 30 personen dus hoogtijd om dit fantastische en nog veel te weinig bekend initiatief eens in de schijnwerpers te plaatsen.

Ik vermoed dat het uniek is in België wat daar gebeurt. Anderzijds heb ik toch een puntje van kritiek. Het is mooi om iedereen toe te laten maar van mijn lesgeven in Mechelen heb ik geleerd dat zoiets niet aangewezen is voor de efficiëntie. Voor de 2200 speler gaat het te traag en is het allemaal iets te vanzelfsprekend. Voor de 1500 gaat het allemaal veel te snel en is het weinig of niet toepasbaar voor de eigen bordpraktijk.

Zo was er de sessie van Mher over hoe kan je verrassingen in de opening voorbereiden die ik zelf had willen meevolgen (ik moest afhaken door een covid-infectie) maar dit thema lijkt mij voor de gewone clubschaker uit Lier toch zeer weinig relevant. Voorbereiden doen de meesten zelden of nooit. Omgekeerd is ook het geval want de meesten houden geen rekening met voorbereidingen en spelen al vele jaren dezelfde systemen waar ze zich goed bij voelen.

Lierenaar Nikolaas Bes (Nick) is iemand die aan deze beschrijving helemaal voldoet. Ik ontmoette hem 4 keer in het clubkampioenschap van Deurne in het voorbije decennium (heel wat spelers zijn lid van meerdere clubs). Onze eerste onderlinge partij speelden we in 2014 en scoorde ik volgens het ratingverschil een vrij vlotte overwinning.

In een tweede onderlinge partij had ik mij uiteraard voorbereid op deze opening. Ik dacht dat Nick zou varieren maar dat deed hij niet en dus kwam ik beter uit de opening dan de vorige keer.

Ook in de derde en vierde onderlinge partij koos Nick opnieuw tot mijn lichte verbazing voor dezelfde opening. Voor de meest recente onderlinge partij maakte ik voor het eerst gebruik van schaakprogramma's ondersteund door de neurale netwerken. Deze keer overleefde Nick zelfs niet meer de opening.

Van een theoretisch duel was geen sprake zie voor een goed voorbeeld mijn artikel uit 2012. Misschien dacht Nick dat de opening wegens het grote eloverschil sowieso geen rol speelt op de uitslag en hij daarom de partijen beschouwt als een openingstraining. Feit is dat dit soort systeemopeningen steeds meer onder druk staan (zie ook computers worden autonoom deel 2) en veel amateurschakers het gevaar hiervan niet inzien. Dit is tevens een vrij recent fenomeen. De vraag Do you struggle to sometimes understand stockfish positional ideas? kreeg niet toevallig vorige week nog heel veel bevestiging op lichess.

Op 14 december zal fide beslissen of iedereen onder de 2000 elo extra punten zal bijkrijgen en hoeveel. Dit gaat uit van de veronderstelling dat de deflatie in deze lagere elo-regionen (veel) groter was dan in de hogere elo-regionen. Echter misschien moeten we ook toegeven dat sterkere spelers meer voordeel hebben kunnen halen uit de neurale netwerken dan zwakkere spelers. Ik vermoed dat de kloof op zijn minst iets groter is geworden tussen de gemiddelde schaker en de hardwerkende (sub-)topper. De vraag naar beter begrijpbare output van computers klinkt steeds luider bij veel amateurschakers. AI kan en zal hier zeker een rol spelen. De eerste generatie is klaar: Chess AI Buddy.

Brabo