Wonderkinderen

Vrijdaglaatst werd onze kersverse en piepjonge Belgische grootmeester Daniel Dardha uitgebreid in de bloemetjes gezet door Go for grandmaster. Ik vond het spijtig dat ik zelf niet bij de huldiging kon zijn wegens te veel uitgestelde partijen voor het klubkampioenschap van Deurne (4 stuks dus ik moest wel eerst daar iets aan doen). Aan de foto's die ik achteraf zag op de facebook van Chess in Belgium bleek dat er schoon volk aanwezig was. Een 15 jarige Belg die grootmeester wordt, is een primeur en ik verwacht niet dat we dit in de volgende 10 jaar nog opnieuw zullen meemaken.

Bron: Facebook Chess in Belgium

Met zijn 15 jaar behoort Daniel nu tot het zeer selecte groepje van wonderkinderen die op zeer jonge leeftijd grootmeester zijn geworden. Extra straf is dat dit uberhaupt mogelijk is in een schaakarm land als België en bovendien tijdens coronatijden waardoor de meeste schaaktornooien waren afgeschaft. Behalve zijn laatste tornooi in België (het Belgisch kampioenschap in Brugge die hij won) moest Daniel daarom de nodige punten en normen noodgedwongen in het buitenland behalen. Ik heb eens gekeken op zijn fideprofiel waar hij allemaal de laatste maanden geweest was hiervoor en ik viel bijna van mijn stoel.

Je moet het maar willen doen als 15 jarige vaak alleen naar al die landen reizen om telkens een schaaktornooi te spelen zonder enige garanties op succes. Je kan alleen maar raden hoeveel corona-testen, tijd en geld dit allemaal heeft gekost. De premie van 25.000 euro uitgereikt door go for grandmaster lijkt dan plots wel dubbel en dik verdiend voor Daniel (en uiteraard ook zijn ondersteunende familie).

Trouwens een ander wonderkind de Amerikaan Abhimanyu Mishra (hij brak recent het 19 jaar oude wereldrecord van Karjakin door als 12 jarige de jongste grootmeester ooit te worden zie o.a. Made it! Abhi youngest Gm in history!) liet eerder al doorschijnen dat het financieel een zware dobber is om de ideale omstandigheden te creëren waarin zulke fenomenale prestaties mogelijk worden. Zijn vader riep nog in mei op voor donaties in een emotioneel bericht op Chessbase. De familie had bijna al 200.000 dollar geïnvesteerd in de schaakcarriere van hun zoon en zat nu bijna helemaal door hun eigen reserves. Met de eindmeet in zicht (slechts 1 norm nog nodig) ware het doodjammer om dan nog te stranden enkel door de centen.

De wonderkinderen zijn zonder twijfel stuk voor stuk enorme talenten maar het is een utopie om te schitteren puur op basis van talent. In een interview op chess.com gaf Mishra aan dat hij meer dan 12 uren per dag werkte aan het schaken zie What it takes to be the world's youngest grandmaster. Op de vraag van de interviewer wat Mishra nog graag deed buiten het schaken, kwam een heel ontnuchterend antwoord. "De schaaktrainingen zijn zo tijdrovend dat er geen tijd over blijft voor iets anders. Elke dag is enkel schaken."

Voor de gewone clubschaker is het eigenlijk zo goed als onmogelijk om zich het leven van een wonderkind in te beelden. Pas op momenten dat je zulk wonderkind als tegenstander voorgeschoteld krijgt, kan je een glimp opvangen van wat er allemaal op de achtergrond afspeelt. Veel kansen krijg je uiteraard niet om er tegen te spelen want wonderkinderen zijn uiteindelijk dan ook uiterst zeldzaam. Zelf heb ik in mijn schaak-carrière tegen wel meer jonge (zeer) talentvolle schakers gespeeld maar slechts mijn tegenstander van ronde 8 in Praag laatst beschouw ik als een echt wonderkind. Ik speelde toen tegen een zeer kleine jongen van slechts 11 jaar maar op koers voor een internationaal meesternorm en met reeds een torenhoge rating van 2372: Vaclav Finek. Het was mij dus op voorhand duidelijk dat hij tegen mij op winst zou spelen maar ik had geen zin om daar aan mee te werken.

Ondanks coronatijden drumden de toeschouwers rondom ons bord. Mijn 3 jonge 12 jarige metgezellen (zie de schaakmicrobe deel 5) waren vol bewondering voor hun 1 jaar jongere leeftijdsgenoot. Hoe speel je zo jong op zulk hoog niveau?  Hoe kan hij 20 zetten theorie spelen zonder dat we 1 van beide die lijn ooit eerder hadden gespeeld? Zou hij dit echt allemaal eens op voorhand bestudeerd hebben?

Ja gezien hoe snel de zetten in de opening op het bord kwamen door Valcac in vergelijking met het vervolg, ben ik er vrij zeker van dat hij het allemaal al eens eerder bekeken had. Dat betekent dus dat hij wellicht tientallen lijnen heeft moeten checken want hij kon onmogelijk weten wat er precies op het bord zou kunnen komen.

Mijn kinderen vonden het heel raar om als 11 jarige zoveel werk te steken in een spelletje. Zij hadden duidelijk een andere definitie van plezante dingen te doen. Een (schaak-) wonderkind wordt je pas door jezelf helemaal aan het schaken toe te wijden. Met bijna 9000 online partijtjes gespeeld in het voorbije jaar (zie de afrekening) heeft hij niet stilgezeten tijdens de corona-crisis. Zijn fide-elo is dan ook niet verwonderlijk ondertussen al boven de 2400 gestegen.

Brabo

Macho's

Net als wellicht velen hebben mijn kinderen door corona beseft dat ze schaken niet echt nodig hebben om gelukkig te zijn. Ik was dan ook niet verwonderd dat ze aan de start van het nieuwe seizoen mij vertelden dat ze geen zin hadden in weer al die mooie zondagen op te offeren aan de Belgische interclub. Anderzijds helemaal stoppen met schaken vonden ze dan ook weer te jammer want ook zij vinden het best nog leuk om af en toe eens te schaken.

Daarom beslisten we om samen het clubkampioenschap van Deurne te spelen. Het zijn 7 partijen op vrijdagen verspreid over 7 maanden in een round-robin-formaat (reeksen van 8 dus waar iedereen 1 keertje tegen elkaar speelt).  Het is een minimale inspanning waardoor je toch enigszins het schaken niet helemaal verleert. Fun primeert. De rest zien we wel. Ik geloof niet in dingen op te dringen. Het initiatief laat ik aan mijn kinderen en ik sta klaar om te ondersteunen waar nodig.

Trouwens mijn dochter Evelien verraste mij onlangs door mij te vertellen dat ze zelf contact had gezocht met de schaakclub op haar school Sint Rita-college te Kontich. Met haar 1400 elo is ze er een van de sterkste schakers. Het feit dat de overgrote meerderheid jongens is, en haar respect moeten tonen in de partijen maakt het uiteraard extra aantrekkelijk (zie ook mijn artikel van 2019: schakende vrouwen). Dat wil niet zeggen dat er geen macho's tussen zitten. Jongens blijven jongens. Sommigen kunnen het niet laten om zich beter voor te doen dan ze zijn. Dat ze zichzelf daarmee compleet belachelijk makkelijk (vooral bij mijn dochter), lijkt hen niet te storen.

Nu dit is zeker niet iets specifiek tussen spelers van verschillend geslacht. Je komt het tegen in alle lagen van de schaakpopulatie. Zo zei wereldkampioen Robert James Fischer ooit dat hij hield van het moment waarop hij het ego van zijn tegenstanders vernietigde. Trash talking is van alle tijden in het schaken. Soms is het onschuldig en grappig maar dikwijls is het ook erg kwetsend en met de duidelijke bedoeling om iemand blijvend psychologisch te destabiliseren.

Trouwens dezelfde Fischer zei ook nog dat hij niet gelooft in psychologie, enkel in goede zetten. Ik ben het hiermee slechts deels eens. Goede zetten kan je nooit met psychologie weerleggen. Echter psychologische spelletjes zijn wel degelijk mogelijk op het bord en zijn in sommige gevallen zelfs niet met goede zetten af te straffen. Zulke situatie ontstond in mijn 7de partij van Open Praag. Ik had een pion meer in het eindspel maar mijn 15 jarige tegenstander gaf opzettelijk een tweede pion af enkel en alleen omdat hij wou tonen dat hij zelfs dan nog remise kon maken.

Achteraf begrepen sommige toeschouwers niet wat er gebeurd was. Hoe had ik uberhaupt die 2de pion gewonnen en waarom kon ik daarna die stelling met 2 pionnen extra niet winnen? Mijn tegenstander vermaakte zich kostelijk bij het zien van zoveel verwarring. In elk geval ik liet mij niet van de wijs erdoor brengen en speelde een goed slot van het tornooi. Bovendien als je denkt dat het wel de puber-hormonen zijn geweest dan zal je daar misschien anders over denken na het zien van onderstaand voorbeeld. In 2009 overkwam mij al iets zeer gelijkaardigs in een partij met de Belgische (toen nog) FM Stefan Docx.

Ik vermoed dat Stefan het weggeven van de pion grappig vond want een andere goede reden kan ik niet bedenken. Ik vind het nogal respectloos. Alhoewel er technisch niets verkeerd is, zou ik zoiets houden voor online schaak of meer informele partijtjes. Ik kan grapjes op een schaakbord zeker appreciëren maar klassiek schaken is voor mij niet het juiste moment.

Schaken is misschien voor nerds. Het is zeker niet voor watjes. Mijn artikel van 2013 het sadistische examen beschrijft hoe elke schaker een beetje een sadomasochist is. Iedere schaker moet talloze teleurstellingen zelfstandig verwerken in zijn carrière en doet dit elk op zijn eigen manier. Dus kom je nog weer eens een macho tegen dan denk eraan dat is misschien enkel een poging om de eigen tekortkomingen te verbergen.

Brabo

Tablebases deel 2

9 jaar geleden is het ondertussen dat ik op deze blog een artikel schreef over tablebases. Tijd om eens een kijkje te nemen waar we vandaag staan. Hoeveel dichter zijn we geraakt bij het oplossen van het schaken? Welke ontwikkelingen waren er de voorbije jaren in het eindspel en wat is hiervan bruikbaar voor de clubschaker?

In 2012 slaagden de 2 programmeurs Zakharov and Makhnichev erin op een supercomputer van de universiteit van Moskou alle 7 stukken eindspelen op te lossen. Omdat in 2004 al de 6 stukken eindspelen beschikbaar waren, vroegen zich al vorig jaar veel schakers zich af waar blijven de 8 stukken eindspelen. Toen deze zomer dan eindelijk een artikel op de gerenommeerde website van Arves over 8 stukken tablebases verscheen, overheerste algemeen teleurstelling. Slechts een heel klein percentage van de 8 stukken eindspelen was tot nu toe opgelost en dan nog enkel eindspelen van zeer beperkt praktisch nut. Ik kan mij geen 8 stukken eindspelen zonder pionnen van mijn eigen praktijk herinneren.

Garry Kasparov zei al in 2010 dat hij 8 stukken eindspelen als de absolute limiet zag om volledig op te lossen en het ziet er naar uit dat die voorspelling nog zeer lang zal standhouden. Voor de gewone sterveling is het heel lastig om grote getallen goed in te schatten. Trouwens kansspelen zoals euro-millions leven daarvan. Als we naar het aantal mogelijke posities kijken dan spreken we over getallen met 14 nullen (voor 7 stukken) en 16 nullen (voor 8 stukken).

Vooreerst hebben de tablebases met 7 stukken nauwelijks of geen financiële opbrengsten opgeleverd voor de ontwikkelaars alhoewel er enorme kosten waren voor het generen van die tablebases en tot op vandaag er kosten worden gemaakt voor het opslaan en toegang verschaffen. Ik verwacht daarom niet dat iemand miljoenen zal spenderen aan de tablebases van de 8 stukken. In het beste geval genereert men de 8 stukken tablebases met hetzelfde budget als voor de 7 stukken tablebases en wordt er dus gewacht tot de prijzen van hardware voldoende gezakt zijn.

Om een zeer voorzichtige voorspelling te maken wanneer dan wel, kunnen we de wet van Moore toepassen op de factor 100 verschil tussen mogelijke posities voor 7 en 8 stukken tablebases. Die wet vertelt ons dat om de 2 jaar de computersnelheid verdubbelt. Ruim geïnterpreteerd kan je stellen bij stabiele prijzen van de hardware dat je kost halveert om de 2 jaar om computerberekeningen te laten uitvoeren en opslaan. Een computerfactor 100 financieel overbruggen betekent bijgevolg ongeveer 14 jaar wachten.

Vandaag zien we echter dat we allerminst kunnen spreken van stabiele prijzen voor de hardware. Door de coronacrisis is er een enorm tekort ontstaan aan componenten zie bv global chip shortage. Daarnaast is het allerminst bewezen dat de tijd voor het generen van tablebases rechtevenredig is met het aantal mogelijke posities. Ik ben geen expert maar kan mij goed voorstellen dat er ook een exponentiele factor aanwezig is omdat de tablebases onderling verbonden zijn met elkaar.

Kortom op het gebied van tablebases zijn we  in het laatste decennium niet veel wijzer geworden. De toegang naar de 7 stukken tablebases is vergemakkelijkt voor het publiek (zoals Lomonosov-app in januari 2016 en Chessbase in februari 2020) maar echte grote doorbraken bleven uit. Echter eindspelen zijn uiteraard niet enkel en alleen tablebases. Ook posities met 10, 11, 12.... stukken kunnen zeker nog beschouwd worden als eindspelen.

Het is in die laatste categorie van eindspelen dat ik in dit artikel even wil inzoomen. In de laatste paar jaar gebeurde er een ware revolutie die bijna volledig op de conto van 1 programma kan worden geschreven: Stockfish. 3 jaar geleden gaf ik al aan op deze blog (zie vals nieuws) dat Stockfish absolute top was in het eindspel maar in de meeste recente versie(s) is dit gat zeer duidelijk nog groter geworden met zijn concurrenten. Hieronder zien we een stelling die ik op het bord had in de 7de ronde van Open Praag.

Stockfish met zwart tegen Leela wint het eindspel. Indien je de kleuren omwisselt dan zien we dat het remise wordt. De stelling hieronder is eveneens van dezelfde partij uit Praag iets later. Opnieuw zien we hetzelfde gebeuren bij het uitspelen met de meest recente versies van beide programma's op mijn beste hardware.

Ik heb dit effect meermaals nog gezien in mijn analyses. Het algoritme van Stockfish die gebruikt wordt om de varianten te berekenen, blijkt bijzonder efficiënt te zijn zowel in diepte als breedte. Ik kan het niet bewijzen zonder tablebases maar ik krijg het gevoel dat Stockfish zelfs vaak die krankzinnige eindspelen helemaal kan ontleden en dus oplost. Het viel mij bovendien op dat ik recent bijna geen 7- stukken tablebases meer hoef te consulteren daar Stockfish al ruim op voorhand de winst/ remise herkend heeft.

Dan resteert wellicht bij de lezer de vraag wat is nu de correcte evaluatie van bovenstaande eindspelen. De ene keer is het gewonnen voor zwart en de andere keer is het remise. Wel daarvoor laat je Stockfish het best de stelling uitspelen tegen zichzelf (bijvoorbeeld elk kleur 15 min + 10 sec). In mijn 2 voorbeelden blijkt het dan toch dat zwart aan het langste eind trekt. Echter op dezelfde wijze ontdekte ik zo dat Stockfish wel remise maakte tegen zichzelf in een eindspel die vorig jaar de wereld rondging als 1 van de misschien best gespeelde ooit zie Stockfish-Komodo bishop endgame zugzwang.

Als je vandaag als clubschaker complexe praktische eindspelen analyseert dan kan ik zowel voor verdediging als aanval maar 1 programma aanraden en dat is Stockfish. De andere programma's zijn goed om eens enkele alternatieven te bekijken maar zijn geregeld inferieur in hun beoordelingen. Nu ik maak mij geen illusies. Eindspelen zijn nooit populair geweest en zullen dat nooit worden dus de meeste clubschakers kan het geen zier schelen wat de exacte beoordeling is van een eindspel. Ik vermoed als je tot hier het artikel gelezen hebt dan je bij de uitzonderingen hoort die net zoals ik ervan kan genieten.

Brabo