Onzichtbare zetten deel 2

Eenmaal tijdens mijn hogere studies heb ik de examenvragen op voorhand gekregen van een medestudent. Zijn neef volgde dezelfde studies maar in een andere hoge school. Een van de vakken kreeg hij bovendien van dezelfde prof. Echter de examens van dat vak werden afgelegd met enkele dagen verschil tussen beide hoge scholen en dus kon de neef zijn examenvragen doorzenden naar ons. Achteraf bleek dat de prof geen rekening hiermee had gehouden en dus waren we natuurlijk heel blij om op ons examen exact dezelfde vragen terug te zien. Het spreekt voor zich dat de gelukkigen allemaal erg goed scoorden op het examen.

Dit geldt ook voor het schaken. Wat we al eens op voorhand gezien hebben, zullen we automatisch veel makkelijker en beter kunnen oplossen. Dit effect zien we bijvoorbeeld heel sterk bij ratings van taktiekservers. Alhoewel sommige oplossers een heel bescheiden bordrating hebben, slagen ze erin om zeer hoge online taktiekratings te behalen. Chess.com-lid 2012VAChamp bijt vandaag de spits af met een 6482 elo (beste Belg op chess.com Superdog-II heeft slechts 2900). 2012VAChamp vertelt dat hij alle +3000 elo oefeningen op chess.com gememoriseerd heeft. Hij schat dat dit er een 500-1000 zijn.

Het is de belangrijkste reden voor mij om zelf nooit meer dan 5 oefeningen per dag te doen. Als niet-betalend lid kan je sowieso er nooit meer doen dan 5 maar daar zou ik onderuit kunnen geraken door mijn FM-titel te gebruiken om de diamant-status aan te vragen. Ik zie trouwens dat Warre De Waele dit zonet heeft gedaan want zijn tornooiwinst in Le Touquet (zie o.a. vakantie deel 3) legde de basis voor de kersverse FM-titel. Desalniettemin ondanks maximaal 5 oefeningen per dag, stel ik vast dat sommige oefeningen mij al eens eerder werden voorgeschoteld. Onderstaande oefening loste ik bij een 2de keer op in slechts een paar seconden. Het herkennen gebeurt bijna ogenblikkelijk en enkel het uitvoeren van de muisklikken kost enkele seconden.

Sommigen geven aan dat ze tot 20 keer of meer dezelfde oefeningen oplossen. Dit heeft natuurlijk niets meer te maken met taktiek oefenen maar alles met de torenhoge taktiekrating die ze hiermee kunnen halen. IJdelheid blijft een zeer verspreid menselijke zwakte en tezelfdertijd een bron van heel wat leedvermaak. Niet voor niets was het Engelse programma Keeping Up Appearances zeer populair in de 90'er jaren.

Eenmaal aan het bord valt het masker meestal af van de tovenaars. Plots blijken simpele opgaven onoplosbaar. Zonder de memorisatie is men hulpeloos. Hun online taktiekrating zou er heel anders uitzien wanneer de server enkel rekening zou houden met het oplossen van onbekende opgaven. Spijtig zie ik dit niet zo direct gebeuren want dat zou betekenen dat er niet alleen extra software ontwikkeld moet worden maar ook een gigantische tactische database moet worden bijgehouden van alle leden (vandaag wordt dit slechts gedaan voor de 25 meest recente opgaven).

De megadatabase lijkt mij daarom een beter hulpmiddel om de moeilijkheidsgraad met een zekere nauwkeurigheid op grote schaal bij specifieke stellingen te kunnen vaststellen. In mijn vorig artikel onzichtbare zetten gaf ik al aan dat dit zo goed als uitsluitend met openingsposities kan. Deze maal voeg ik er aan toe dat we het best hebben over stellingen die niet in het prof-circuit bekend zijn want fouten worden daar collega's onmiddellijk gedetecteerd.

Zo levert een eerste ronde van een open tornooi geregeld mooi studiemateriaal op. Naast miniatuurtjes waarbij de sterkere speler zeer snel de fouten afstraft van de zwakkere speler, zien we ook partijen waarbij de winst minder zuiver tot stand komt. Dit was zeker het geval in mijn eerste ronde van de voorbije Open Leuven tegen Mats Bakker.

Achteraf vond ik 8 partijen terug in de database met dezelfde stelling na wits 7de zet. In geen enkele werd de juiste zet gespeeld waarbij ze zelfs 1 keer werd gemist door een Azerbeidzjaanse grootmeester Azer Mirzoev zie partij. Trouwens online had ik het zelf ook al 2 keer eerder gemist maar blitzpartijtjes bestudeer ik zelden zie de (on)zin van blitz.

Het verbreekt in elk geval mijn vorig persoonlijk record als meest onzichtbare zet in mijn carrière. In mijn artikel herdersmat vertelde ik over hoe populair boekjes zijn over allerlei valletjes en truukjes. Het lijkt mij een leuk ideetje om eens met een programma de megadatabase uit te pluizen naar de meest onzichtbare zetten en die te bundelen. Dit zou wel eens een hoogst origineel werkje kunnen opleveren waarvoor wellicht interesse zal bestaan.

Brabo

Killer-nieuwtjes

Spelen, spelen en spelen is de belangrijkste sleutel om te verbeteren zie mijn artikel ervaring. Anderzijds zien we dat er na verloop van tijd nog zeer weinig progressie wordt gemaakt en er uiteindelijk een absoluut plafond wordt bereikt. Een snel gemaakte conclusie hierbij is dat hier weinig aan te doen valt. Je kan nu eenmaal niet eeuwig een citroen blijven uitpersen.

Echter veel doen we automatisch al jaren op dezelfde wijze waardoor grote doorbraken onmogelijk zijn geworden. Slechts een paar enkelingen durven wel alles kritisch in vraag te stellen. Een mooi voorbeeld is natuurlijk het recente nieuws over alphazero die afstapt van decennia Alpha-Beta-programming. De topprogramma's Stockfish, Komodo, Houdini maken nog steeds gestage progressie maar Alphazero bewijst dat machine-learning zeker ook de moeite loont om rekening mee te houden bij het programmeren. Het zou wel eens kunnen leiden tot een significante stijging van het schaakniveau bij de beste schaakprogramma's (we zijn nog ver weg van perfect schaak !).

Niet alleen voor computerschaak is het nuttig om out of the box te denken maar ook wij als schakers kunnen hieruit voordeel halen. Trouwens meestal weten we al diep van binnen wat we zouden moeten veranderen om alsnog serieuze progressie te maken als ervaren schaker. Valery Maes scheef in een reactie op mijn artikel schaaklinks dat een IM-titel voor mij wellicht mogelijk is maar zelf weet ik dat dit absoluut onhaalbaar is met mijn huidige speel- en werkpatroon. Ik zie 3 domeinen voor mijzelf die hoogstwaarschijnlijk een serieuze impact zouden kunnen hebben op mijn spelniveau:
- (veel) meer competitieschaak spelen vooral tegen sterke spelers (+2300 elo)
- een veel flexibeler repertoire opbouwen dus minimum een paar openingen voor beide kleuren zodat er makkelijk geswitcht kan worden
- tenslotte het Hollands over boord gooien of tenminste niet meer spelen als hoofdopening

Makkelijker gezegd dan gedaan natuurlijk. Geen van deze 3 domeinen lukt zonder serieuze inspanningen en eerlijk gezegd heb ik daarvoor vandaag niet de tijd/ energie. Mijn beste kans is wellicht meedrijven op het elan van mijn zoon. Binnen een paar jaar moet het mogelijk zijn om samen (veel) tornooien te spelen en misschien pik ik ook iets op van zijn openingen wanneer hij een hoger niveau bereikt.

Dat betekent niet dat het voor iedereen even moeilijk is om op latere leeftijd progressie te maken. Zo ken ik veel spelers die al jaren schaken maar thuis nauwelijks hiervoor iets doen. Zij hebben uiteraard veel meer mogelijkheden om alsnog progressie te maken. De winnaar van het eerste Maneblusserstornooi de 38 jarige Belgische FM Matthias De Wachter bewees dit recent met een fide-ratingpiek = 2355 en naar verluid IM-ambities. Toeval of niet maar deze opwaartse trend gaat gepaard met het leren schaken van zijn dochter Livia!

Hoe of wat Matthias precies heeft veranderd in zijn aanpak, zal je hem zelf moeten vragen. Wel was ik onder de indruk van zijn partijvoorbereiding betreffende onze onderlinge partij die we speelden in het voorbije Maneblusserstornooi. Voor zover ik het correct voor heb, kreeg ik voor het eerst in mijn carrière een echt killer-nieuwtje tegen. Nieuwtjes worden er in elke partij gespeeld (op een paar uitzonderingen na zoals copycats) maar thuis voorbereid en bovendien sterk (= killer) is iets heel zeldzaam op ons niveau. Zelf deed ik het een keer of 8 (op +800 partijen !!) zie bv. de sterktelijst en de expert. Opmerkelijk slechts 3 van de 8 (bv. de boemerang) zijn vandaag nog door niemand anders ontdekt.

Ik ben er dus met een blauw oog goedkoop vanaf gekomen. Ik had het geluk dat ik een aantal mindere zetten speelde waardoor ik Matthias niet alleen uit boek speelde maar tezelfdertijd ook verplichtte om een niet-evidente weerlegging te vinden. Achteraf werd natuurlijk druk gespeculeerd over hoe onvoorzichtig ik wel was geweest. Het Hollands is een te slechte opening om telkens opnieuw te spelen. Ik ben te voorspelbaar want een eerdere partij van mij loopt identiek t.e.m. zet 10 en staat gepubliceerd zowel in de database als op deze blog zie een morele overwinning. Het zijn terechte opmerkingen natuurlijk. Echter het beeld is niet zo eenzijdig als het eruit ziet. Vooreerst had ik wel degelijk een verrassing gepland maar om die zo goed mogelijk te laten lukken, zou ik pas 3.Lg5 beantwoorden met 3...Pf6 i.p.v. direct 2...Pf6 hierbij mezelf natuurlijk blootstellend aan 3.Lf4. Dit bleek een eerste verkeerde gok van mij. Een tweede verkeerde gok was dat ik rekende op mijn zeer uitgebreide studie van de opening. Op mijn blog schreef ik in het artikel leestekens dat ik slechts een beknopte samenvatting publiceer van mijn analyses en van de desbetreffende stelling na zet 10 had ik heel wat extra analyses gemaakt. Niet minder dan 5 verschillende zetten had ik bestudeerd die ik zelfs nog had herhaald tijdens de partijvoorbereiding.

Opnieuw verkeerd gegokt dus want Matthias keuze stond er dus niet bij. Deze 6de mogelijkheid blijkt zelfs zeer sterk te zijn. Matthias vertelde mij dat hij de zet had gevonden na zijn computer een tijdje te laten rekenen. Zelf deed ik het experiment over en zowaar na 1 uur rekenen en diepte 39 in multi-mode (meerdere lijnen tezelfdertijd analyseren, hier dus 3) komt Stockfish met dezelfde eerste keuze op de proppen.

Hier blijkt nogmaals uit dat jezelf beperken tot slechts 1 repertoire riskant is. Het is onmogelijk om alle mogelijke killer-nieuwtjes op voorhand te neutraliseren met uitgebreide analyses. Bovendien zelfs al zou je dit kunnen dan nog moet je alles kunnen onthouden en dit voor maanden en jaren. Tenslotte het is het eerste killer-nieuwtje op meer dan 800 standaard-partijen. Er is dus voorlopig geen enkele reden voor paniek.

Brabo

Geheim

Sinds juli heb ik een smartphone. Ik heb de boot moedwillig jaren afgehouden omdat ik het een duur ding vond en ik er de noodzaak niet van inzag. Uiteindelijk was het mijn werkgever die mij het mes op de keel zette door 10 euro per maand aan te rekenen voor telefoongebruik zelfs als ik geen smartphone zou aanvragen. Het was een recente verandering in de wetgeving die de aanleiding was tot deze beslissing waar geen beroep tegen mogelijk was. Kortom ik ben op het vlak van de laatste elektronische snufjes geen early adopter en zal maar iets nieuw introduceren wanneer ik echt overtuigd ben van de meerwaarde.

Vragen over de nieuwste leuke schaak-apps of programma's stel je dus best niet aan mij. Hiervoor verwijs ik je naar een recent artikel op schaaksite. Anderzijds wil ik de lezer tezelfdertijd waarschuwen voor de aanbevelingen in het artikel. Tenzij je illegale praktijken toepast, hangt er vaak een stevig prijskaartje vast. Bovendien bestaan er ook voor sommige toepassingen goedkopere of zelfs gratis alternatieven die misschien ouderwets zijn maar inhoudelijk volstaan.

Nu ik realiseer mij dat de jeugd hier geen oren zal naar hebben. De jeugd is verslaafd aan snel entertainment en wil mits een minimum aan inspanningen direct resultaten zien. Een modelvoorbeeld van deze maatschappelijke veranderingen heb ik al vermeld in mijn artikel de bird. Dvds zijn in een sneltempo de klassieke schaakboeken aan het voorbijsteken. De 12 jarige Belgische FM Daniel Dardha is hiervan een grote fan zie een interview op hln waarin Daniel liet opteken graag naar schaakvideo's te kijken.

Echter niet alleen bij amateurs maar ook bij professionals zijn de dvds populair. Oud wereldkampioen Viswanathan Anand gaf recent nogmaals aan in een interview op chess24 dat professionals vandaag voor een enorme uitdaging staan om alle informatie te verwerken. Dvds zijn dan zeker een stuk lichter te verteren dan boeken of andere informatiebronnen. Uiteraard houdt het daar voor een professional niet mee op. Naast het verwerken van het publiek beschikbare schaakmateriaal wordt er ook thuis nog hard gewerkt om eigen analyses toe te voegen. Deze worden strikt afgeschermd voor persoonlijk gebruik. Zo kwam ik onlangs te weten dat Chessbase hiervoor speciaal een encryptiesleutel heeft ontworpen om profspelers te helpen hun databases op een veilige wijze mee te nemen naar tornooien.

Dus elke profspeler heeft ook heel wat geheimen die hij niet deelt. Niet toevallig is het dan dikwijls de hoger gekwoteerde profspeler die zich profileert in de praktijk. Een zeer recent voorbeeldje is de partij tussen Fabiano Caruana en de sterke Britse grootmeester Gawain Jones gespeeld in Isle of Man. Beiden kennen Svidlers Archangels dvd maar enkel Fabiano wist dat er een fout vermeld staat op zet 23. Het vervolg is bekend.

Op amateurniveau speelt dit aspect nauwelijks een rol. Hiervoor kan ik een aantal redenen bedenken. Zo zijn weinig amateurs up to date met de theorie. Ik bedoel de meesten slagen er al niet in om de publieke informatie te verwerken, laat staat dat ze zelf nieuwtjes zoeken. Daarnaast gaat het ook veel gemoedelijker aan toe. De financiële belangen zijn zeer beperkt of onbestaande. Het gewicht van een nieuwtje is veelal te klein om doorslaggevend te zijn op het resultaat van de partij. Tenslotte zie ik ook veel meer variatie in tegenstanders bij amateurs dan bij profspelers. In meer dan 20 jaar competitie-spelen heb ik maar 8 keer tegen een speler 5 keer of meer gespeeld (zie matchen). De wereldtop speelt voortdurend tegen elkaar.

Laatst was ik dan ook zowel ontgoocheld als geaffronteerd toen mijn tegenstander uit de 2de interclubronde de Nederlandse IM Xander Wemmers categoriek weigerde om na de partij te vertellen wat hij thuis had voorbereid. In de partij kwam de Avrukh-behandeling van de stonewall op het bord zie deel 1 en deel 2. Echter omdat Xander dat nog nooit eerder had gespeeld (volgens de database), rook ik onraad. Ik had het systeem bovendien niet recent meer bekeken dus besloot wijselijk om te variëren met een idee dat ik enkele maanden eerder eens vluchtig had bekeken. Hierdoor zaten we allebei al snel op onbekend terrein en werden er natuurlijk een aantal fouten gemaakt.

Achteraf was ik vooral geïnteresseerd wat Xander in petto had na 8...Pbd7 i.p.v. 8...Pe4. Eerder had ik hier getoond dat ik 2 keer in de voorbije Open Gent op comfortabele wijze FMs op remise met zwart had gehouden. Xander zou mij uiteraard niet toelaten om opnieuw remise op die wijze te laten maken. Ik drong aan maar Xander hield de lippen stijf waardoor de post-mortem voorbij was nog vooraleer we begonnen waren.

Op chesspub vermeldde ik mijn voorval maar kreeg aanvankelijk weinig steun. Waarom zou je iets delen met iemand als je dit later alsnog kunt gebruiken? Echter de kans is vrijwel onbestaande in dit geval zelfs al zou Xander vanaf nu niet meer variëren in zijn repertoire. Ondanks we allebei zo lang spelen, was het onze eerste onderlinge partij waarin ik zwart heb. Bovendien zien we in de database dat ik de enige speler ben die 8...Pbd7 meer dan 1 keer speelde zie screenshot beneden.

Partijen + 2200 elo in de Avrukh Stonewall met 8...Pbd7

Kortom ik zie niet wat er te winnen valt met geheimzinnig te doen. Het is gewoon ego-centrisch en absoluut niet hoe ik tegen het schaken aankijk. Nee, ik eis niet dat iedereen een blog schrijft om alles te delen maar een minimum aan altruisme is zeker gewenst als we de schaaksport ook in de toekomst willen vrijwaren. Het is nogmaals een spijtig bewijs dat schakers vooral zeer op zichzelf gesteld zijn.

Brabo