Increment

Het kandidatentornooi in Madrid dit jaar kreeg heel uiteenlopende reacties. Sommigen vonden de partijen pure entertainment. Anderen waren dan weer teleurgesteld over het niveau. Vooral oud-wereldkampioen Vladimir Kramnik was een van de meest negatieve criticasters: "Ik heb nog nooit zoveel slechte partijen in een toptornooi gezien." Een straffe uitspraak maar daar is Vlad niet verlegen om. Je moet het dan ook geregeld met een flinke korrel zout nemen.

Ik wou wel eens weten hoe de vork aan de steel zat. Is het echt zo dat spelers in de meest recente kandidatenfinale zoveel slechter speelden dan 2 jaar geleden in Yekaterinburg? Hoe kan je zoiets objectief meten? Het antwoord is uiteraard de computer. Vandaag kan je op bepaalde websites in luttele seconden een vrij accuraat verdict krijgen van de correctheid van een gespeelde partij. Dit doe je door de gemiddelde afwijking in honderdsten van een pion tussen gespeelde zetten en computerzetten (kort genoemd centipionverlies) te laten berekenen. Op lichess wordt dit voor kandidatenfinales automatisch gedaan waardoor ik enkel nog de resultaten moest aflezen. Hieronder vind je dan ook het overzicht van beide finales.

Dus in 2022 werd er 1,2 centipionverlies gemiddeld slechter gespeeld dan in 2020. Dat lijkt mij toch eerder statistische ruis als je ziet dat in 2020 er schommelingen zijn van 3 tot 59 per partij. Trouwens het kandidatentornooi van 2020 werd door corona pas afgewerkt in 2021 en dat vertekent ook de balans.

Een tornooi spelen zonder een break van een jaar na de helft had zonder twijfel een negatieve impact op het spelniveau van de 2022 kandidatenfinales. De meeste amateurschakers kunnen het zich moeilijk voorstellen maar schaken op dat topniveau is een enorme energievreter. Ik ben daarom ook totaal niet verwonderd dat de regerende wereldkampioen Magnus Carlsen geen zin meer heeft in het verdedigen van zijn titel. Schaken op +2700 is veel meer dan gewoon even komen opdagen aan het bord om met de stukken te spelen (zoals de meeste amateurs onder ons doen).

Trouwens zelf voel ik dit ook al in mijn eigen schaakpraktijk. Ik zie sommige (amateur-) spelers hoppen van het ene naar het andere tornooi maar dat kan ik niet op mijn leeftijd of tenminste niet als ik een zeker niveau wil aanhouden. Als je mijn artikel de partijvoorbereiding deel 2 gelezen hebt dan begrijp je ook dat schaken voor mij veel zwaarder is dan voor de modale amateurschaker. Na een 9 ronden schaaktornooi ben ik zowel mentaal als fysiek kapot en heb ik nood aan enkele weken recuperatie. Dit betekent dus dat ik soms een leuk tornooi links laat liggen tot verbazing van spelers die het schaken veel luchtiger opnemen.

Dus de break maakt een vergelijking tussen beide kandidatenfinales lastig maar dat was niet het enige verschil. In 2020 speelde men vanaf zet 1 met een increment van 30 seconden (zie Candidates Tournament 2020) terwijl in 2022 pas vanaf zet 61 (zie fide candidates chess tournament 2022#format). Het is een heel recente nieuwe trend die we zien in toptornooien. De eerste elektronische klok werd in 1973 ontwikkeld door de Engelsman Bruce Cheney (zie Chess clock) maar werd pas na 2000 echt de standaard in tornooischaak. Ik herinner mij nog dat veel Belgische clubs weerstand boden omdat ze als te duur werden beschouwd en ik vermoed dat vandaag nog veel clubs over een stock afgedankte analoge klokken beschikt.

Ongeveer gelijktijdig met de elektronische klok werd ook de increment geïntroduceerd. Ik heb daar nooit een debat over gelezen/gehoord maar het leek een evidentie voor de meesten dat een increment alleen maar voordelen kon opleveren en dus de meest logische keuze was met een electronische klok. Dus daar blijkt men nu recent van af te stappen in toptornooien. Ik denk een zoveelste poging (zie o.a. sofia regels) om het spook van te veel remises op topniveau tegen te gaan. Tijd(nood) is een belangrijk element in de foutenlast van een partij. Dat kan je bijvoorbeeld heel mooi zien in een recente feature die lichess ontwikkeld heeft Chess-Network/acpl/clockPercent.

Ik vermoed ieder van ons zal een gelijkaardig patroon zien in zijn foutenlast. Hoe minder tijd er op de klok resteert, hoe groter en meer fouten we maken. Dat is een evidentie maar interessanter wordt het als je kijkt naar het individueel verschil tussen veel en zeer weinig tijd. Dit soort statistische analyse staat nog in zijn kinderschoenen maar zou in de toekomst wel eens een belangrijk instrument kunnen worden in hoe een schaaktraining op maat te maken.

Zo kwam ik o.a. een opmerkelijk feit te weten als ik keek naar het verschil in foutenlast tussen verschillende tijdscontroles van een van mijn huidige actieve online profielen. Tegen alle logica in blijk ik beter bulletschaak te spelen dan blitz zie hieronder.

Ik ben enige tijd geleden begonnen met bullet spelen ipv blitz om te vermijden dat lichess mijn partijen bewaard in de elitedatabase (zie Anoniem deel 2). Nu blijkt dus dat 2 minuten + 1 seconde bullet iets nauwkeuriger schaak toelaat dan 3 minuten blitz. Het zou interessant zijn om te weten of dit ook geldt voor andere spelers. Het laat in elk geval doorschijnen dat increment zelfs van een luttele seconde wel eens een zeer belangrijke invloed heeft op de kwaliteit van een partij.

Tenslotte wil ik ook nog waarschuwen voor te veel proberen af te leiden van de centipionverlies. De foutenlast hangt ook af van je tegenstander zoals bijvoorbeeld onderstaande statistiek al insinueert. De stijl, een veel sterkere tegenstander beïnvloedden zonder twijfel de foutenlast.

De data van de veel sterkere tegenstanders is te klein om statistisch relevante informatie te kunnen aflezen maar het ligt wel helemaal in de lijn wat ik al in 2015 schreef (zie fouten) dus dat vanaf een bepaald niveau (meester?) er heel bewust wordt gestuurd naar scherpere stellingen.

Vandaag vind ik de centipionverlies vooral een goede indicatie of iemand valsspeelt of niet. In de voorbije Open van Gent haalde ik gemiddeld 25,1 centipionverlies over 9 klassieke partijen (28,19,18,22,28,17,10,20,64). De winnaar van die Open Gent, de Oekrainsche grootmeester Vitaly Sivuk presteerde dan weer met een 20,6 centipionverlies gemiddelde (26,10,37,37,8,11,28,16,12).

Daarom iedere anonieme speler op lichess die een lager centipionverlies dan 20 presteert over een reeks (minstens 5 partijen) is voor mij totaal ongeloofwaardig en ben ik 99% zeker dat hij/zij valsspeelt. Ik vond het dan ook vreemd dat lichess nog steeds niet Khadgard geband heeft nadat ik hem al 2 keer gerapporteerd heb. Als je even kijkt in zijn profiel dan vind je snel een reeks terug van gemiddeld 15,5 over 8 gespeelde rapidpartijen. Dat is rapidschaak op een niveau gelijkaardig als in de kandidatenfinales waar de topspelers dus ongeveer 8 x meer tijd krijgen. Zijn de moderatoren bij lichess op vakantie? Is het dweilen met de kraan open betreffende valsspelers dat ze de nodige controles niet meer kunnen opbrengen? Of staat het valsspelen-detectiesysteem te fijn afgesteld waardoor enkel de grootste vissen worden gevangen? Ik ben daarom serieus aan het denken hoe meer gewoon aan een bord te kunnen schaken en dus minder online te "moeten" schaken.

Brabo

Opgeven deel 2

Oud-wereldkampioen Viswanathan Anand was een fenomeen in zijn jeugd maar ook vandaag als 50 plusser doet hij menig mond openvallen. In zijn meest recente optreden (Norway chess) miste hij slechts op een haar de tornooioverwinning. Zijn rol op het allerhoogste niveau is bijlange nog niet uitgespeeld waarmee hij telkens opnieuw de criticasters die hem willen zien stoppen van repliek geeft.

Het is dan ook uiterst ongewoon om iemand op die leeftijd nog zulk hoogstaand schaak te zien spelen. Eerlijk gezegd denk ik niet dat iemand dit ooit heeft voorgedaan. Als je kijkt naar 2700chess.com dan vind je geen andere 50 plussers in de lijst. Hij veegt momenteel voortdurend records van de tabel en dat kan een hele tijd nog doorgaan als hij zijn plezier voor het (competitie-)schaken niet verliest.

Anderzijds zijn er toch ook tekenen dat de neerwaartse trend is ingezet voor onze held. Zijn piek van 2817 (jaar 2011) ligt al meer dan een decennium achter hem. De gigantische blunder die hem de enige partij kostte in Noorwegen, leek mij eveneens iets te hard op de unforced errors die ik zelf steeds vaker lijk te maken (zie fouten deel 2). Ik heb het al eerder geïnsinueerd maar zien we dit soort blunders niet vaker bij oudere spelers?

Het moet een heel pijnlijke nederlaag geweest zijn voor Anand. Echter wellicht onopzettelijk gooide de Azerbeidjaanse topgrootmeester Shakhriyar Mamedyarov achteraf nog zout in de wonde door doodleuk te verklaren dat hij de weerlegging nog niet had gezien en dus aanvankelijk erg verwonderd was over de opgave. De kans lijkt mij erg klein dat Shakh de winnende kleine combinatie niet had gevonden/ gespeeld maar het bracht wel een discussie op gang over of de opgave niet te vroeg was gekomen. Anand was in een post-interview categoriek dat het fout was om zo snel op te geven en vooral kwam doordat hij zijn emoties niet meer in bedwang kon houden.

Als een grootheid als Anand al het lastig krijgt bij (gezichts-) verlies dan is het voor mindere goden vaak nog veel moeilijker om de kalmte te bewaren (zie opgeven deel 1). Niemand houdt van verliezen dus ik begrijp waarom velen de pijn zo kort mogelijk trachten te houden. 

Persoonlijk ervaar ik dat gevoel minder en dat heeft niets te maken met dat ik weinig of geen partijen verlies. Ik vermoed dat het een positief neveneffect van de wetenschappelijke aanpak kan zijn want er bestaat voor mij meer in een partij dan enkel het resultaat. Nee verliezen is voor mij evenmin prettig maar ik heb geen moeite om nog even verder te spelen als ik goed weet dat verlies 99,..% al zeker is. Zelfs al zie ik de winnende (simpele) combinatie voor mijn tegenstander dan zet ik mijn pokerface op en wacht ik geduldig af. Heel af en toe loont dit zoals in onderstaande stelling waar mijn tegenstander de Belgische FM Wim Maes na meerdere minuten nadenken toch niet Pxe5 speelde.

Of vorig jaar in Open Praag waar ik een iets langere geforceerde winst zie voor mijn tegenstander die leidt naar een kale koning tegen een enorme overmacht. Ook hier besliste ik om gewoon te zien of het op het bord zal komen wat dus niet gebeurde.

Tenslotte wil ik afsluiten met een bijzonder geval. In onderstaande stelling hadden zowel ik als mijn tegenstander de winnende combinatie gezien maar mixte mijn tegenstander de volgorde waardoor hij plots van gewonnen naar verloren stond. Bij het uitvoeren van de fingerfehler schoten we allebei in de lach tot grote verbazing van de omstaanders.

Ik geef in dit artikel enkel voorbeelden waar mijn tegenstanders de winst misten die ik had gezien maar ongetwijfeld zullen er omgekeerd ook wel gevallen geweest zijn. Ik kan natuurlijk niet weten wat exact mijn tegenstander dacht in de partij en post-mortems zijn tegenwoordig ook zeldzaam. De belangrijkste les van dit artikel is dan ook: "Geef niet op als je tegenstander een winnende combinatie kan uitvoeren." Het is niet alleen leuker voor je tegenstander om een partij in schoonheid te kunnen afsluiten maar soms valt er ook nog onverwacht iets uit de kast voor jezelf.

Brabo

Anoniem deel 2

De coronacijfers zitten weer al enige tijd in de lift maar ik zie rondom mij weinig mensen die er zich nog iets van aantrekken. Na de laatste versoepelingen heb ik zelf ook alle voorzichtigheid laten varen en had ik dan ook voor het eerst prijs. Het viel gelukkig erg mee want had mijn zoon niet geklaagd over keelpijn dan had ik wellicht zelfs niet eens mij laten testen.

Hierdoor miste ik een ronde in de Belgische interclub maar voor de rest speelde ik weer schaken zoals voor corona. De meeste schakers zijn ondertussen teruggekeerd naar het bordschaken. Trouwens mijn vrees (zie eind 2020 corona dreigt veel schaakclubs te laten verdwijnen) bleek onterecht te zijn. Heel wat spelers zijn weliswaar afgehaakt maar de golf aan nieuwe spelers die er de laatste maanden zijn bijgekomen (effect van de The Queen's gambit, mensen leerden schaken door de lockdowns ... ?), compenseren dit ruimschoots. In VSD-2022-07 wordt opgetekend dat VSF 8 nieuwe clubs kent en ongeveer 3% extra leden t.o.v 2019 (dus in vergelijking met voor corona). Ook in mijn club Deurne zag ik recent meerdere nieuwe gezichten en dat kunnen we uiteraard alleen maar toejuichen.

Veel schakers hebben bijgevolg dan ook het online schaken met veel plezier vaarwel gezegd. Ik zag een tsunami aan accounts die werden afgesloten. Niemand wilt dan ook dat de tegenstanders in partijvoorbereidingen op het bordschaken nog iets van de online partijen zouden kunnen gebruiken. Om tegemoet te komen aan deze verzuchtingen, maakte lichess daarom ook meerdere aanpassingen zie Lichess Changelog.

• Optie om leden van een team te verbergen voor niet-leden (hiervan maakt o.a. lsv-chesspirant gebruik)
• Verbergen van vrienden (zie mijn artikel Papua New Guinea waar ik een grappig voorbeeldje gaf van mijn eigen partijvoorbereiding op basis van de vrienden)
• Partijen van afgesloten accounts kunnen niet meer worden gedownload (zie mijn artikel lichess waarin ik uitleg welke apis bestonden hiervoor).

Dus het is gedaan voor mij om nog online partijen te kunnen gebruiken zoals ik o.a. in geuren en kleuren uitlegde in het artikel De partijvoorbereiding deel 2. Echter zo snel liet ik mij niet buiten spel zetten want ondertussen had ik natuurlijk de smaak te pakken gekregen van die online partijen. Ik zocht en vond alternatieven. Teams mogen dan wel hun leden verbergen maar de tornooien waaraan de teams aan deelnemen zijn nog steeds zichtbaar waardoor je toch de actiefste (en meest relevante) leden in een team snel kunt terugvinden.

Lichess houdt een database bij van alle partijen gespeeld met rating zie database.lichess.org dus daar kan je nog altijd de partijen vinden van afgesloten accounts. Die database mag dan wel te groot zijn om te downloaden maar iemand heeft daarvan een sterk afgeslankte elite-database (+2400 lichess-elo) uit geextraheerd (zie database.nikonoel) waar wel perfect mee kan worden gewerkt (en bovendien zich toespitst op de spelers in het elo-segment waar ik het meest geinteresseerd in ben). Zo vond ik bv toch nog 1685 partijen van het een jaar geleden afgesloten account warredw).

Echter wellicht de meest opzienbarende ontdekking maakte ik door een idee waarvan de kiem lag in het artikel Can artificial intelligence identify your playing style (die ik ook al eerder vermeldde in Schakende vrouwen deel 2). In dat artikel wordt beschreven dat puur aan de hand van een aantal anoniem online gespeelde partijen door 1 persoon achterhaald kan worden door een programma welk online profiel gelinkt kan worden. Wel ik ging een stap verder want slaagde erin door manueel enkele bordpartijen van een speler te vergelijken met de elite-database (+10 miljoen partijen) en daardoor het geheim online profiel van die persoon te achterhalen. Ik geef een voorbeeldje.

In de laatste ronde van de Belgische interclub speelde Deurne tegen Opwijk. Op bord 1 van Opwijk speelt bijna altijd De Belgische FM Arno Bomans. Echter van Arno kun je zo goed als niets vinden online. Hij speelde nergens mee online tijdens de corona-lockdowns en hij zorgt er ook voor dat hij zijn sporen online wegwist. Echter ik gaf niet op. Zo speelde Arno Bomans onderstaande partij dit jaar met zwart in Praag begin januari.

Vervolgens filterde ik op de stelling na wits 8ste zet in de elite-database om te zien of deze stelling al is voorgekomen online en vooral wie het speelde. Ik kreeg 4 hits.

Ik checkte ze alle 4 maar vooral bij de eerste naam ging bij mij de alarmbellen af. Bomy99 dat lijkt wel erg op Bomans. Trouwens Eritrea heeft geen FMs of spelers met een titel.

6552 online gespeelde partijen is een een schat aan informatie maar ik wou zeker zijn dat hij het was dus gooide ik het lichess-profiel in de openingtree en daar kwam al snel bevestiging. Alles paste perfect met zijn partijen uit het bordschaken. Op 1.d4 met zwart Leningrader tot een paar jaar terug. Grunfeld sedert kort. Op 1.e4 de Rauzer van het Sicilaans.... Ik was 99% zeker dat ik de juiste had en 100% toen ik achteraf ook nog zijn chess.com-profiel ontdekte bomy99 waar expliciet zelfs zijn naam bij stond geschreven.

Ondertussen heb ik die truuk al meerdere malen met succes toegepast om "geheime" lichess-profielen te achterhalen. Het is legaal maar ik geef toe randje ethisch want ik denk niet dat o.a. Arno erg blij zal zijn met dit artikel. Ik vermoed trouwens dat hij al eerder onraad rook want ik hoorde achteraf dat hij had geweigerd om tegen mij te spelen. Zoiets heb ik nooit eerder meegemaakt en je kan je daarom terecht de vraag stellen of het amateur en/of online-schaken hierdoor niet kapot wordt gemaakt.

In elk geval ik heb zelf mijn voorzorgen genomen door voorlopig enkel nog bullet (2 minuten + 1 seconde) op lichess te spelen ipv blitz (3 minuten) want die bulletpartijen worden niet opgeslagen in de elite-database. Ik overweeg ook om over te stappen naar chess.com want daar kun je geen "elite-database" downloaden en bestaat het probleem niet van filteren op stellingen. Anderzijds heeft chess.com recent te kennen gegeven dat ze eigenlijk af willen van anonieme gebruikers zie Chesscom annouced verified accounts. Anoniem online spelen blijft dus tricky.

Brabo