Mode deel 2

Mijn vorig artikel toonde aan dat er een enorme variëteit aan openingen bestaat. Het is vandaag volstrekt onmogelijk geworden zelfs als top-beroepsschaker om compleet up to date te zijn met alle bestaande theorie. Anderzijds stel ik wel vast dat vele openingen gespeeld op amateurniveau vrijwel ongevaarlijk zijn. Heel wat tegenstanders spelen helemaal geen kritieke varianten en willen eigenlijk alleen maar een speelbare niet-theoretische stelling bereiken waarin geschaakt kan worden.

Ik bedoel dat je als ambitieuze schaker best concentreert in de openingsstudie op de kritiekere varianten. De andere minder gevaarlijke systemen mogen ook bestudeerd worden maar vaak volstaat een gezonde ontwikkeling al om zonder kleerscheuren de opening door te komen. Trouwens het aantal resterende belangrijke systemen is nog steeds heel uitgebreid wat we bevestigd zien aan de vele uren openingsstudie sommige professionals dagelijks maken.

Voor een amateurschaker is het niet eenvoudig om het kaf van het koren te scheiden. Hoe kan ik weten welke openingen ik tijd moet aan spenderen en welke niet? Een coach kan hierbij zeer nuttig zijn maar wat als je die niet hebt. In elk geval is het een fabeltje om te denken dat partijen van spelers met een hogere rating automatisch meer diepgang in de opening bevatten. Ik deed de proef op de som door van mijn 100 recentste partijen te bepalen per elogroep hoeveel diepgang (afwijking t.o.v. eerder gespeelde partijen) er gemiddeld was. Eerst voor wit.

Voor zwart zien we geen belangrijk verschil.

Dus er bestaat geen link tussen rating en openingskennis. Nee dat is onjuist. Het is best wel zo dat een rating correleert met openingskennis. De verwarring ontstaat door het mixen van openingskennis met openingsvernieuwingen. 99% van mijn tegenstanders zijn volgers waarmee ik bedoel dat ze zelden of nooit in de opening met eigen op voorhand uitgewerkte ideeën spelen. Nu erg verwonderlijk is dit niet want alle elogroepen die ik ontmoet bestaan uit bijna uitsluitend amateurschakers die weinig of geen tijd spenderen aan persoonlijke analyses in de opening.

De echte pioniers en leiders in de openingen zijn natuurlijk onze topschakers en niet te vergeten de correspondentieschakers. Als we willen weten welke openingen kritiek zijn dan moeten we in de eerste plaats kijken naar hun partijen wat ik al o.a. geruime tijd doe in het voorbereiden van mijn partijen zie databases gebruiken . Eerder vermeldde ik al in mijn artikel de expert deel 2 te kijken naar partijen van spelers met een elo + 2600.

Kritieke openingen volgen is makkelijker gezegd dan gedaan want vandaag zijn er meer dan 200 +2600 elo actieve spelers. Dit betekent elke dag nieuwtjes die een top-professional moet bekijken. Zo twitterde de Nederlandse topgrootmeester Anish Giri eens "Als meer dan 2 twics op je laptop ontbreken dan is er iets fout gegaan met je werkschema." In mijn artikel hoeveel geld spendeer je aan het schaken gaf ik aan dat ook ik de gratis twics download (2 keer per jaar) maar tijd om alle relevante +2600 partijen voor mijn repertoire eruit te halen en te bestuderen, heb/ maak ik niet.

Zo is het zonder twijfel voor de meeste amateurs. Dagdagelijks werken aan openingen kan je niet verwachten van amateurs en heeft bovendien ook zeer weinig nut. Veel interessanter is voor hen te werken met samenvattingen waarin een aantal nieuwe kritieke openingslijnen worden uitgelegd door een professional zodat dit snel en efficiënt kan worden ingestudeerd. Openingsboeken en dvds zijn hierbij natuurlijk het eerste adres waaraan we denken. Nadeel van die media is dat ze zeer snel gedateerd zijn en bijlange niet de laatste trends kunnen volgen. Om echt de mode te volgen, zijn schaaktijdschriften nodig en dan liefst met de klemtoon op openingen. 2 abonnementen beveel ik aan betreffende kwaliteit: chesspublishing.com en chessbase magazin.

Uiteraard betekent dit dat er flink wat overlap is tussen beide magazines. Alhoewel verschillende auteurs werken voor beide magazines, worden dezelfde trends door beiden opgemerkt. Zo was ook recent het geval betreffende de Armeense Winawervariant van het Frans. Allebei publiceerden ze in januari begin dit jaar een overzicht van de meest recente ontwikkelingen in dit systeem zie chesspublishing januari 2018 en chessbase magazine 182. Eigenaardig kreeg ik het zelf net voor nieuwjaar al voorgeschoteld door de Belgische expert Nathan De Strycker in het 56ste kersttornooi van Deurne.

Gelukkig wist mijn tegenstander niet meer precies de analyses over deze variant want anders had het best een stuk lastiger geweest voor mij. Omdat ik zelf geen abonnement heb op een tijdschrift, maakte ik zelf een uitgebreid onderzoek over de opening. Tot mijn verbazing moest ik vaststellen dat het hypermoderne systeem perfect speelbaar is voor zwart zie hieronder mijn samenvatting. Mijn analyses maakte ik met behulp van het moderne monte carlo-mechanisme dus het laten spelen van zeer veel snelle partijtjes door de computer tegen zichzelf zie computers worden autonoom.

Ok dus we weten nu wie de laatste trends maakt en waar we ze gemakkelijk kunnen terugvinden. De volgende vraag die we kunnen stellen is in hoeverre dit allemaal relevant is voor de amateurschaker. Die vraag is voor mij moeilijk met zekerheid te beantwoorden omdat ik gewoon onvoldoende vertrouwd ben met de precieze inhoud van de magazines. Ik schat dat ik gemiddeld 1 keer per jaar in mijn partijen iets nuttig ervan zou kunnen gebruiken. Dat is erg mager maar dit ligt ook vooral aan mijzelf omdat ik mijn eigen weg ga in de openingen door de wetenschappelijke aanpak en ik weinig partijen speel: 38 met een langzame tijdscontrole vorig jaar schreef ik in mijn artikel verrassingen deel 2.

Kortom persoonlijk vind ik het veel geld om voor 1 magazine ongeveer 100 euro uit te geven per jaar. Voor beroepsschakers liggen de kaarten helemaal anders. Zo sakkerde de Amerikaanse grootmeester Alexander Lenderman met het befaamde Russische spreekwoord "скупой платит дважды" na zijn kansloze nederlaag in 22 zetten van vorige donderdag tegen de Amerikaanse topgrootmeester Fabiano Caruana. De opening was besproken in het meeste recente nummer van newinchess jaarboek 126 (dit magazine wordt slechts 4 keer per jaar gepubliceerd in tegenstelling tot maandelijks bij chesspublishing en tweemaandelijks bij chessbase) maar Alexander had het niet gezien terwijl Fabiano het wel.

Mijn Russische schoonvader gebruikt het spreekwoord ook regelmatig. Een gierig persoon betaalt tweemaal. Een halfje extra verliezen in het US-kampioenschap zou wel eens vele malen meer kunnen kosten dan 100 euro zie prijzengeld en dan spreek ik nog niet over kwalificatie voor de olympiade, titel,....

Terugkerend naar de gewone stervelingen, is het twijfelachtig of het loont om de mode te volgen. Er zullen altijd spelers zijn vooral jongelingen die graag op de hoogte zijn van de laatste nieuwe snufjes. Af en toe riskeer je dus te spelen tegen een fashionista maar paniek lijkt mij overbodig zeker omdat op amateurniveau zelden de opening beslissend is voor het eindresultaat.

Brabo

Welke openingen spelen mijn tegenstanders?

Mijn antwoord op de reactie van het vorig artikel was nogal vaag. Ik schreef dat het aantal openingen dat je kan tegenkrijgen zelfs met een zeer nauw repertoire enorm is. Echter wat is enorm. Kan daar een cijfer opgeplakt worden? Wel met dit speciaal artikel zal ik dit trachten te doen.

Echter vooraleer we kijken naar cijfers, moeten we eerst bepalen wat een opening is. Ik heb meerdere bronnen geconsulteerd en kwam tot de vaststelling dat hierover geen consensus bestaat. Het classificatiesysteem ECO (Encyclopedia of chess openings) is zowat het enige dat overal in de schaakwereld gebruikt wordt maar verder dan de openingen groeperen in 5 hoofdcategorieen en 500 subcategorieen gaat het niet. Dus ECO classificeert maar zegt niet wat een opening is of uit hoeveel zetten een opening bestaat.

Eigenlijk doet de precieze definitie er hier niet toe want wij zijn vooral geïnteresseerd in hoeverre iemand in boek kan zijn. M.a.w. waar stopt de voorkennis betreffende de openingszetten van een speler. Dit hangt af van opening en speler zelf. Zelf ken ik heel wat openingsvarianten voorbij zet 20 zie bv. fouten en copycats. Bij beginners gaat de diepste openingskennis vaak niet verder dan een paar zetten. Van wereldtoppers is bekend dat sommige van hun ingestudeerde varianten zelfs voorbij zet 40 gaan. Anderzijds biedt een (zeer) hoge rating absoluut geen garantie dat de speler veel afweet van een opening zie verrassingen deel 1. Kortom het is koffiedik kijken wie wat precies kent en dit wordt nog versterkt door het feit dat vele schakers moedwillig hun openingskennis verbergen zie geheim.

Ik ben dus verplicht om een arbitraire grens te trekken. Als referentie gebruik ik de standaardinstellingen om een openingsboek in Chessbase te creëren. Op mijn blog heb ik in talloze artikels voorbeelden getoond van mijn openingsboek zie groene zetten, analyseren met de computer deel 3, schaakopeningen studeren deel 2, databases gebruiken, ... maar nergens legde ik uit met welke instellingen dat boek gecreëerd werd.

Default (standaard) worden er 20 zetten gebruikt met een variatie hierop volgens ECO. In mensentaal betekent dit dat we gemiddeld 20 zetten als openingsvariant beschouwen met meer of minder zetten per variant volgens de classificatie van de variant. Voor grote lange hoofdvarianten worden dus meer dan 20 zetten geïmporteerd in het boek terwijl voor kleine nevenvarianten er minder dan 20 worden geïmporteerd.

20 zetten wordt dus de basis om unieke openingen te definiëren. Dit laat ons eindelijk toe om te kijken welke openingen mijn tegenstanders spelen. Mijn persoonlijke database van standaardpartijen bevat er vandaag meer dan 800. Als we kunnen achterhalen hoeveel keer er dezelfde 20 openingszetten of partij (indien de partij minder dan 20 zetten duurde) gespeeld werden, weten we automatisch hoeveel openingen ik tot nu toe al op het bord heb gehad. Een uurtje door de database scrollen, was voldoende om dit te achterhalen. Het resultaat was op zijn zachtst opmerkelijk. Slechts 2 keer kreeg ik exact dezelfde 20 openingszetten in meerdere partijen op het bord. Bovendien ben ik er zeker van dat deze 2 unieke gevallen helemaal gelinkt kunnen worden aan zeer bewuste keuzen van mijn tegenstanders. Zo koos de Nederlandse IM Edwin Van Haastert ervoor om mijn verliespartij tegen de Belgische IM Thibaut Maenhout gespeeld een paar weken eerder te kopiëren. Het werd een gevecht vol fouten maar in de eindfase miste hij een duivelse wending.

De 2de unieke situatie ontstond in het klubkampioenschap van Deurne. In 2009 had ik reeds eens gewonnen tegen de 1700 speler Pascal Francois. In 2011 herhaalde Pascal dezelfde opening omdat er theoretisch niets mis mee was. Ik ging akkoord omdat er tussen een computerevaluatie en praktische kansen een belangrijk verschil bestaat in de variant.

Toen we een 3de keer in 2013 tegen elkaar speelde, had Pascal zijn les geleerd. Een openingsvariant mag je niet enkel selecteren op basis van de computerevaluatie en dus varieerde Pascal veel vroeger met een interessant alternatief.

Ik wil terugkeren naar de oorspronkelijke vraag van welke openingen spelen mijn tegenstanders. Ondertussen weten we het antwoord. Elke partij is een nieuwe opening dus op een paar extreme uitzonderingen na kunnen we niet voorspellen wat er in de toekomst nog zal verschijnen. De openingen studeren van de tegenstanders brengt bijgevolg weinig zoden aan de dijk.

Ruimer genomen zouden we zelfs kunnen stellen dat openingen serieus studeren voor ons bescheiden niveau sowieso nutteloos is. Dit laatste werd al eerder geïnsinueerd in een reactie van the Unknown One op een artikel van 2012. Echter dit is een stap te ver voor mij. In heel veel openingen is een handvol zetten kennen al een onmiskenbaar voordeel. Ik bedoel de arbitraire grens van 20 zetten is dan misschien wel ok om een opening te definiëren maar vertelt ons zeer weinig over het nut van openingen studeren zie o.a. naar mijn recent artikel de onzin van blitz deel 2.

Omdat elke opening zeer uiteenlopende karakteristieken heeft, kan ik geen cijfer plakken op hoeveel openingszetten men minstens moet kennen om een voordeel te verkrijgen. Bovendien hangt dit ook sterk af van de kennis van de tegenstander want enkel als je cruciale informatie meer kent, kan er een openingsvoordeel geclaimd worden. Daarom in het 2de gedeelte van dit artikel wil ik vooral inzoomen op het effect van openingen studeren volgens de wetenschappelijke aanpak die ik hanteer in mijn partijen. Hoe snel breidt de openingskennis uit wanneer je met een zeer nauw repertoire speelt? Met meer dan 20 jaar ervaring volgens deze speelmethode, kan ik hierover zeker enkele opmerkelijke statistieken tonen. Dus in al die tijd heb ik steeds dezelfde openingen gespeeld en enkel aanpassingen gemaakt aan het repertoire wanneer er een variant niet meer deugde. Hieronder zie je de evolutie van mijn openingskennis in de witpartijen.

Er blijkt weinig verschil te bestaan in de evolutie van mijn openingskennis in de zwartpartijen.

Gemiddeld over de meer dan +400 wit- en + 400 zwartpartijen wordt er al op zet 8-9 afgeweken. In minder dan 200 van de +800 partijen was ik het die afweek op een eerdere partij waarbij ik dus iets introduceerde dat ik had geleerd uit mijn fouten. Opmerkelijk is dat we nauwelijks enige progressie  van de zetafwijking zien in de laatste 15 jaren schaak alhoewel er  steeds ongeveer evenveel gespeeld werd. Enkele honderden partijen spelen levert dus weinig op betreffende diepgang van het repertoire. Ik vermoed wel dat als dezelfde strategie in schaal geëxtrapoleerd wordt dat er duidelijke vooruitgang geboekt zou kunnen worden. Dit is trouwens o.a. wat het project Alpha zero met 44 miljoen trainingspartijen verwezenlijkte. Uiteraard geen enkele mens is in staat om ooit zoveel partijen te spelen.

Alhoewel er gemiddeld heel vroeg wordt afgeweken in mijn partijen, is er toch nog een substantieel % partijen waarin de afwijking t.o.v. eerdere partijen later gebeurde. Om dit te illustreren maakte ik een grafiek waarin het % gespeelde partijen wordt geindexeerd volgens afgeweken zet. Hieronder volgt eerst de grafiek voor mijn witpartijen.

Latere afwijkingen gebeuren beduidend minder in mijn zwartrepertoire. Hier speelt zonder twijfel mijn Hollandse openingskeuze een rol waartegen wit een zeer ruime keuze heeft aan interessante varianten (dit vermeldde ik voor het eerst reeds in mijn artikel een hollands gambietje deel 2).

Uit de grafieken kunnen we aflezen dat in 27% van mijn witpartijen er een duplicatie is van de eerste 10 openingszetten t.o.v. eerder gespeelde partijen. Voor mijn zwartpartijen is dit slechts 16%. Voor de eerste 15 openingszetten zien we dat het aandeel voor de witpartijen al is geslonken tot 3% en voor de zwartpartijen tot 2%.

Ik rond dit lang artikel af. De percentages zijn laag maar evenmin compleet verwaarloosbaar. De openingen studeren van je eigen gespeelde partijen zal zonder twijfel enig voordeel opleveren op termijn. Of dit voordeel opweegt tegen de inspanningen, moet ieder voor zichzelf uitmaken. Als het studiewerk enkel voor een handvol elopunten wordt gedaan dan hou je het in elk geval niet vele jaren vol.

Brabo