Complimenten

 "Giri is the most congratulated player ever to win Wijk" was een tweet van enkele weken geleden door de Macedonische grootmeester Alexander Colovic. Ik start dit artikel met een vreemde quote om de lezer onmiddellijk naar de kern van dit nieuw artikel te leiden. In het schaken is het uiterst vreemd om felicitaties of ruimer genomen complimenten te krijgen of te geven aan elkaar. 

Alexander had nooit eerder iemand zoveel felicitaties of complimenten zien krijgen na een tornooiwinst vandaar de tweet. Giri zelf bevestigt ook in een recent interview op chessbase dat felicitaties allesbehalve normaal zijn in het schaken en vaak zelfs fake : "I didn't feel he was happy for me at all" toen Carlsen hem feliciteerde na de tornooiwinst.

Dat is geen goede reclame voor het schaken maar het wordt nog erger als we inzoomen op de partijen zelf. Ik kan mij niet herinneren wanneer voor het laatst nog een speler mij gefeliciteerd heeft nadat ik de onderlinge partij gewonnen had. Dat moet lang geleden geweest zijn of speel ik zo slecht dat ik die nooit verdien?

Nu ik moet toegeven dat ik zelf ook wel karig ben met felicitaties. Als ik door een blunder een partij verlies dat zie ik geen reden om mijn tegenstander te feliciteren. Of laatst was ik evenmin blij toen ik doorhad dat mijn tegenstander mijn blog had gebruikt om een groot competitief voordeel in de onderlinge partij te verkrijgen. Er is niets mis mee uiteraard met dat te doen maar verwacht niet dat ik iemand daar een compliment zal voor geven.

Anderzijds ik hou van het schaken en kan echt wel mooi schaak appreciëren wanneer ik het zie (herinner mijn artikel De schoonheidsprijs). Op zulke momenten zal ik dan ook mijn tegenstander oprecht feliciteren en/ of een compliment geven. Zo leed ik onlangs een heel pijnlijke nederlaag door een 12 jarige (zie fidetitels) maar achteraf vertelde ik hem dat ik vanaf nu voor hem zou supporteren voor zijn IM-norm. Hij had mij alle hoeken van het bord laten zien en dat vond ik echt wel indrukwekkend.

Echter nog extremer was mijn partij uit de 4de ronde in Cap d'Agde tegen de Franse IM Mahel Boyer. Ik kreeg mijn voorbereiding op het bord, bouwde dit voordeel uit tot winst +3 maar kon het achteraf toch nog opbrengen om mijn tegenstander te feliciteren met "Bien joué" nadat ik had verloren.  Was dit terecht of niet, oordeel zelf!

Als je na 15 minuten nadenken niet 18.Tg1 vindt dan moet je achteraf niet janken dat je winst gemist hebt. Het vergt vooral talent om in zulke dubieuze opening toch de tegenstander lastige problemen te laten oplossen. Vervolgens was ik ook erg gecharmeerd hoe mijn tegenstander elke remise uit de weg ging. Dit deed hij door enorme risico's te nemen maar ook door hoogst creatief spel. 21...Ta3 is niet goed maar wat een fenomenale zet om de partij te laten exploderen. Het kwaliteitsoffer 25...Txc3 is objectief evenmin goed maar opnieuw toont het ongelooflijk veel lef en zelfvertrouwen van mijn tegenstander. 30...g5, 33...h5 zijn dubieus maar verhogen de inzet om maar te zwijgen van de totaal gemiste combo 37...Pc4+. Op een (absoluut te vergeven) hapering na, speelde Mahel het eindspel perfect en vooral ongelooflijk snel. Kortom petje af voor dit talent. Als hij eens begint te werken aan de openingen dan lijkt mij de grootmeestertitel puur een formaliteit.

Zo goed/ mooi zal ik nooit kunnen schaken. Ik ken mijn grenzen maar dat wil niet zeggen dat ik niets kan tonen. Zo kreeg ik laatst een heel mooi compliment van de heel ervaren Russische grootmeester Andrei Shchekachev nadat onze onderlinge partij beëindigd was : "You outplayed me" of vrij vertaald in het Nederlands "Je hebt mij weggespeeld in de partij". Zulk soort compliment krijg je echt niet elke dag en al zeker niet van een grootmeester/ professional die meer dan 200 punten hoger gekwoteerd is. Bovendien had hij wit en verloor hij net zijn laatste kans op een geldprijs door de remise. Ik toon de partij verder waar we in het vorig artikel gestopt zijn.

Andrei is 4 jaar ouder dan ik dus wij behoren nog tot een generatie die afbreken, langzamer schaken,... gekend hebben. Ik krijg de indruk soms dat bij de jonge generatie enkel nog punten telt en men nog nauwelijks schoonheid kan herkennen. Ik sluit daarom ook af met de vraag naar de lezers. Welk compliment heb je laatst gekregen of gegeven? Wat zou het schaken toch een pak leuker zijn als we daar ook iets vaker aandacht kunnen aan schenken.

Brabo

Eten en drinken deel 4

In 2021 organiseerde ik voor het eerst een groot schaaktornooi (zie De tornooiorganisator). Het was een harde maar ook mooie ervaring. Ondanks het "slechts" online was, heb ik er toen persoonlijk veel tijd ingestoken. Zonder inschrijvingsgeld en met (zeer beperkte) prijzen uitbetaald deels uit eigen zak, was het pure liefde voor het schaakspel.

Zulke aanpak werkt uiteraard niet bij een fysiek internationaal schaaktornooi. Tenzij je een rijke filantroop bent/ kunt strikken, moet je als organisator heel nauwgezet het kostenplaatje in het oog houden. Je zou niet de eerste organisator van een schaaktornooi zijn die achteraf een financiële kater overhoudt (ik herinner mij ooit de saga van een torenhoge brandverzekering voor het Brugse Belfort waar men op voorhand geen rekening mee had gehouden). Door binnen de eigen club vrijwilligers te ronselen worden de kosten gedrukt. Met het aanbieden van eten en drinken tijdens het tornooi probeert men extra inkomsten te genereren.

Echter de Belgische wetgeving is heel streng als het catering betreft. Het is veelal organisatorisch oninteressant om (goedkoop) een gezonde warme maaltijd aan te bieden. Broodjes, soep en een bordje spaghetti is vaak het maximaal haalbare dat je door de vrijwilligers kunt laten klaarmaken. Kortom voor meerdaagse tornooien is het uitkijken naar alternatieven voor een meer evenwichtig dieet.

In Eten en drinken deel 3 schreef ik vorig jaar over hoe lastig die zoektocht soms wel is bij buitenlandse tornooien. Organisatoren zijn hierin weinig behulpzaam. Buitenlanders zijn meestal ook een (heel) kleine minderheid van het totaal aantal spelers. Deelname doe je op eigen risico en ondertussen heb ik uit ervaring geleerd dat je ter plaatse best niet te veel aan het toeval of goodwill overlaat. Ik raad dus aan om vooraf je verblijf goed te plannen.

Ik stond daarom eind vorig jaar aanvankelijk sceptisch tegenover deelname aan het tornooi in Cap d'Agde. De organisatie antwoordde in een eerste reactie koel dat al hun logementen reeds volzet waren. Winkels, restaurants of hotels waren niet in de onmiddellijke nabijheid (loopafstand) dus ik wou de boel al afblazen tot mijn vrienden een vakantiepark zeer dichtbij voorstelden: Azureva vacances Club Cap D'Agde.

Een vakantiepark is nieuw voor mij maar het feit dat het met vol pension mogelijk was en op slechts 10 minuten wandelen van de tornooizaal lag, trok mij over de streep. Ik heb er absoluut geen spijt van gekregen. Het is zelfs een aanrader. Door niet op het domein van de organisator te logeren, had ik deze maal een uitstekende internetconnectie. Zowel in het wk-jeugd in Roemenië als laatst in Mariënbad (Tsjechië) had de wifi kuren door het massaal gelijktijdig streamen van de jeugdschakers. Bovendien was ook het eten aangeboden voor het vol pension lekker en ruim van keuze. De laatste avond van ons verblijf liet ik mij helemaal gaan. Eerst nam ik een aantal lekkere hapjes van het assortiment aan voorgerechten.

Vervolgens waren het frieten met mediterraanse mosselen. Ik heb nog nooit zulke grote mossels gezien en bovendien superlekker. Uiteindelijk heb ik zelfs 2 keer een vol bord gehaald.

Tenslotte had ik nog net wat plaats over voor een dessert. Elke dag waren er crème brûlées. Heerlijk en eentje is geentje dus nam ik stiekem nog een tweede.

Achteraf kon ik geen pap meer zeggen maar ik moest die avond mij wel nog voorbereiden op de laatste ronde die de volgende dag zou beginnen om 9 uur 's ochtends. Tja en net dan helpen de paringen niet mee. Ik kreeg zwart tegen de heel ervaren Russische grootmeester Andrei Shchekachev.

Het gelukzalig gevoel na het eetfestijn verdween als sneeuw voor de zon. Ik probeerde nog even met de computer door zijn partijen in de big database te scrollen maar de aandacht kon ik niet vasthouden. Na een uurtje zag ik in dat het vergeefse moeite was en gaf ik er de brui aan. Ik kon beter gaan slapen en 's ochtends opnieuw een poging ondernemen.

Echter die ochtend moest ik ook nog douchen, ontbijten, opruimen, uitchecken... Dan is het niet meer zo verwonderlijk dat het gruwelijk mis ging al in de opening tegen Andrei. Het verklaart misschien waarom ik in exact dezelfde opening als 2 ronden eerder plots zonder enige aantoonbare reden zelf afweek met een dubieuze zet en al na 10 zetten compleet verloren stond.

Nu een laatste ronde is gelukkig voor iedereen een laatste ronde en een halfleeg doorzichtig flesje met een geelachtige substantie naast het bord van mijn tegenstander deed mij vermoeden dat mijn tegenstander misschien ook niet zo fris meer was. Zelf blijf ik tijdens een tornooi ver weg van alcohol maar dat lukt niet iedereen (zo hoorde ik dat enkele clubgenoten in Benidorm een flinke hoeveelheid alcohol dronken o.a. omdat het inbegrepen was in de prijs van het verblijf). Ik heb het gissen naar wat er exact gebeurd is vooraf maar het blijft zeer vreemd hoe ik bovenstaande partij nog ei zona won tegen deze doorwinterde professional. Hoe dat is echter voor een volgend blogartikel.

Brabo

The Chess Bible

Vorig jaar wou ik meespelen in de Open van Leuven maar ik was te laat. Het tornooi was al maanden vooraf volzet en mezelf plaatsen op een reservelijst vond ik onzin. Echter het meest frapperende vond ik dat het gros van de deelnemers mij compleet onbekend was. Wie waren al die nieuwe gezichten? Waar kwamen die allemaal plots vandaan?

2 jaar geleden schreef ik op mijn blog dat veel clubs het moeilijk hadden om te overleven (zie Corona dreigt veel schaakclubs te laten verdwijnen) maar dat probleem is vandaag helemaal van de baan. Ja (veel) spelers zijn niet meer teruggekeerd maar een veelvoud aan nieuwe spelers hebben zich aangemeld. De New York Times schrijft dat de beroemde Marshall schaakclub vandaag een recordaantal van meer dan 1000 leden heeft. Dat is dus nooit eerder gebeurd in het 107 jarig bestaan van de club.

Veel clubs en tornooien groeien als nooit tevoren. De wachtlijst voor het zonet voorbije Wijk aan Zee was ellenlang en de meesten werden teleurgesteld. In Cap d'Agde werd de maximum van 1000 deelnemers bereikt. Ik kon nog net een plaats bemachtigen maar ik was al te laat voor logement op het domein van het schaaktornooi en moest zoeken in de buurt naar alternatieven.

Zonder twijfel is er een link met de explosieve groei die we de voorbije jaren hebben gezien in online schaken. Chess.com bereikte eind 2022 het waanzinnig getal van 100 Miljoen leden. Schaakvideo's halen miljoenen views met bepaalde streamers die een godenstatus hebben verkregen. Kortom het lijkt er op dat we in een gouden tijdperk van het schaken zijn terecht gekomen.

Dit gouden tijdperk zien we ook in het aantal publicaties van boeken, dvds, ... We worden overspoeld met materiaal en daar zit vaak heel wat interessants tussen. Zo schreef chessimprover over de gouden-tijd voor schaakgeschiedenis of schreef schaaksite recent nog over het beste boek ooit van Thinkers Publishing: The Chess Bible Most instructive tips, Axioms, One-liners & Mantras.

Ik heb het boek zelf niet (doelpubliek tussen 1000 en 2000 elo) maar ik begrijp helemaal de euforie van de recensent. Wie durft te zeggen dat hij niet zulk boek had gewenst aan het begin van zijn schaakcarriere? Zochten we niet allemaal in die beginjaren naar orde in de enorme chaos? Wel dat heeft de auteur voor ons gedaan. Hij beschreef in dit boek in 200 regels "alle" schaakwijsheid die relevant is ("voor amateurs"). 

Indien dat boek 30 jaar geleden gepubliceerd was dan had ik wellicht nooit in 2019 geschreven dat ik de regel Ruil pionnen wanneer je slechter staat ! nog niet kende. Dus ik heb een sterk vermoeden dat zelfs spelers boven de 2000 elo nog heel wat zullen leren uit dit boek.

Nu ik snap dat er uiteraard ook criticasters zullen zijn. Het gevaar is reëel dat regels te strikt worden gevolgd en dus te dogmatisch worden toegepast. Goed schaken is net aanvoelen wanneer wel of niet een regel kan worden gebroken zie dogma's deel 1 en deel 2.

Soms heb je de keuze om een regel al dan niet toe te passen maar het gebeurt ook vaak dat een regel helemaal niet werkt. In die situaties wordt het pijnlijk als je de regel toch blijft volgen en kan zelfs leiden tot het in vraag stellen of een regel uberhaupt nog betrouwbaar is. Een heel mooi voorbeeldje hiervan is de regel ongelijke lopers met 2 vrijpionnen wint als er minstens 3 kolommen tussen zijn.

1) Zwart wint zelfs als wit aan zet is

Dit is een typisch voorbeeld van de bruikbaarheid van deze regel. Zwart heeft de juiste randpion dus die telt mee. De extra witte pion heeft geen belang want wordt probleemloos gecontroleerd door de zwarte loper. Zwart wint want de zwarte vrijpionnen liggen te ver uiteen waardoor wit niet op tijd kan omschakelen tussen beide.

2) Remise zelfs als zwart aan zet is

In dit voorbeeld zien we opnieuw de bruikbaarheid van de regel. Ondanks het ontbreken van de witte pion en zelfs zwart aan zet, slaagt wit erin om tijdig beide zwarte pionnen onder controle te houden. Er zijn slechts 2 kolommen tussen beide vrijpionnen.

3) Zwart wint zelfs met wit aan zet

Echter enkel met een paar pionnen aan de damevleugel toe te voegen aan de vorige stelling, verandert al de evaluatie. Hier zien we de andere regel domineren : Ruil pionnen wanneer je slechter staat!

4) Remise enkel als wit aan zet is

Dit lijkt heel erg op de eerste stelling maar het verschil in de positie van de koningen maakt dat wit aan zet net op tijd is om de koning buiten het onderste kwadrant te houden. De zwarte randpion beperkt ook de beweging van zwarts koning en de vrijpionnen hebben de steun nodig van de koning.

5) Remise enkel als wit aan zet is

Dit gelijkt op stelling 3 maar omdat de 2 vrijpionnen verbonden zijn, weegt de regel "Ruil pionnen wanneer je slechter staat" hier niet door. De witte koning kan de zwarte vrijpionnen alleen aan als de zwarte koning weggaat.

Ik hou het bij deze 5 voorbeelden maar ik ben er zeker van dat er nog wel meer over deze regel verteld kan worden. In de praktijk kan het snel heel complex worden zoals in onderstaand voorbeeld waar al die bovenstaande stellingen aan bod komen en nog veel meer.

Ik heb mij ongelooflijk geamuseerd met het ontrafelen van al de geheimen in dit eindspel maar aan het bord was het uiteraard andere koek. Na de partij kwam een 2400 speler even meekijken maar hij moest al snel toegeven dat de complicaties totaal van de pot waren gerukt. Dit correct spelen met slechts 30 seconden op de klok zonder maar te spreken van het storend lawaai rondom, lijkt mij zeer onwaarschijnlijk voor om het even welke speler.

Het kennen van schaakwijsheid heeft dus zijn beperkingen. Anderzijds het betekent allerminst dat de regels waardeloos zijn. Talloze keren hebben ze mij extra halfjes opgeleverd dus ik raad iedereen ten stelligste aan om ze toch te leren.

Brabo

Chat GPT en schaken

Artificiële intelligentie is al lange tijd de gouden graal van computerwetenschappen. Van John Conway’s simulatie “Life” (zie bv playgameoflife) over de ontwikkeling van expertsystemen (die bv de ervaring van een oudere werknemer proberen te capteren in een variantenboom om nieuwe werknemers door problemen te gidsen) tot de neurale netwerken nu. Om het bij schaken te houden: van een “good for all” algoritme zijn we geëvolueerd naar de moderne programma’s, die niet enkel zeer diep rekenen maar ook over zowel een gigantisch openingsboek beschikken, als eindspeldatabanken. We zitten nog niet dichtbij het opgeloste schaak (wat wel al 25 jaar geleden gedaan is voor Amerikaans dammen (checkers) – zie het meer dan uitstekende boek “One Jump Ahead” van Jonathan Schaeffer (of lees als inleiding de paper schaeffer.pdf), die het damspel op een schaakbord oploste door te proberen de correcte openingsvarianten te verbinden met de eindspeldatabanken, wat hem uiteindelijk lukte.

ChatGPT, hotpot en Google LM zijn slechts enkele van de mogelijkheden in AI. Micromachines, ingeplante chips (hetzij in ons eigen lichaam, of in onze kledij) en virtuele realiteit zullen ons leven in de toekomst nog meer veranderen. De ethische vragen die dit oproept zijn een doctoraatsstudie waard, en vallen buiten de scope van dit artikeltje.

Een afbeelding gemaakt met hotpot op basis van de woorden “winning chess position”.

Kunstmatige intelligentie (AI) heeft een grote invloed gehad op het schaakspel. AI heeft schaakcomputers in staat gesteld om veel sterkere spelers te worden, die vaak menselijke topspelers verslaan. AI heeft ook geleid tot de ontwikkeling van nieuwe schaakalgoritmen en software. Het gebruik van AI bij het schaken heeft ook de manier veranderd waarop mensen het spel spelen, wat heeft geleid tot nieuwe strategieën en benaderingen. AI heeft ook nieuwe mogelijkheden geopend voor schaakanalyse, training en onderwijs.

Als schaker is het verleidelijk om zo’n AI-engine te testen op zijn schaakkennis. Een pgn-notatie aan het beest (ChatGPT) voeren levert niet veel op; de AI herkent dat het een partij is, maar de specifieke kennis om iets zinnigs over de partij te zeggen, ontbreekt.

Maar omdat het eerder over algemene kennis gaat, is het misschien een beter idee om de AI te testen op strategie. Een eerste vraag was hoe het best het Olifantengambiet aan te pakken.

OK, logisch advies. Vooral het eerste deed me even grinniken: “Don’t panic”. Maar het derde advies lijkt me niet echt to the point; het is eerder zwart die zijn pion door actief stukkenspel moet proberen terug te winnen (als hij wit niet op de knieën krijgt door zijn activiteit).

Dan maar wat advies vragen over hoe de Caro-Kann aan te pakken. Hier antwoordt de AI dat veel afhangt van de gekozen variant (terecht), maar we zien hier toch ook weer wat vreemd advies opduiken (avoid the c6-d5 pawn chain), maar anderzijds ook wel nuttige zaken (exploit the lack of pawn breaks with aggressive play). Het slotadvies doet wat denken aan dat wat we gekregen hebben bij het Olifantengambiet.

Het advies blijft heel algemeen, ook voor eindspelen. Op mijn vraag hoe het best het toreneindspel te spelen met pionnen op de koningsvleugel en één pion op de damevleugel, was het antwoord bijna helemaal naast de kwestie.

En hoe je de Vancura-stelling remise houdt, daar had ChatGPT ook geen kaas van gegeten.

Mat zetten met loper en paard: opnieuw zeer algemene regels, met zelfs een disclaimer op het einde.

Als het zeer concreet wordt, is ChatGPT nog niet echt bruikbaar voor het schaken. Dat was ook zo’n beetje de conclusie van het artikel op Lichess (My new ai-chess-coach). Algemene regels kan het programma wel genereren (en dat is al heel knap). Maar de heilige graal: hetzij correct partijen woordelijk analyseren, hetzij correct een speler coachen, daar zijn we voorlopig nog niet.

Dat pluspunt, het algemene aspect in de tekstgeneratie komt mooi naar voor als je bv vraagt: “maak een inleiding voor de leden van de schaakclub”, wat een schaakvriend probeerde. Het resultaat was meer dan behoorlijk.

Beste leden van de schaakclub,

Ik ben erg blij om vandaag hier te zijn om een inleiding te geven voor de schaakclub. Als grote liefhebbers van het schaakspel weten jullie vast al dat schaken een uitdagend en fascinerend spel is dat ons kan helpen om onze logische en strategische denkvaardigheden te verbeteren.

Schaak is een spel dat al eeuwenlang wordt gespeeld en het is nog steeds populair over de hele wereld. Het vereist nauwkeurigheid, concentratie en inzicht om een goede speler te zijn. Bovendien biedt het ons de mogelijkheid om onze vaardigheden te verbeteren en tegenstanders uit verschillende delen van de wereld te ontmoeten.

Ik ben erg enthousiast om deel te nemen aan de activiteiten van de schaakclub en ik kijk uit naar het spelen van veel interessante partijen met jullie. Laten we samen ons schaakspel verbeteren en genieten van deze prachtige sport.

Met vriendelijke groeten,

[Uw naam]

Wie nog twijfelt over de impact van AI op schaken, moet misschien nog eens de derde alinea herlezen. Deze werd gegenereerd door chatgpt (op de vraag “wat is de impact van AI op het schaakspel”) en daarna vertaald met google translate. Of had u dat al door?

HK5000