De horizon deel 2

Begin deze maand kreeg ik een link doorgestuurd naar de veelvuldig bekroonde filmdocumentaire AlphaGO. Ik was het zelf al half-vergeten maar de match AlphaGo tegen Lee Sedol dateert van 2016 en was het kantelmoment waarop de wereld besefte dat AI geen fictie meer is. Een zelflerend programma speelde sterker go dan de sterkste go-speler in de wereld.

Netflixers raad ik trouwens aan om vooraf eerst the Match (2025) te bekijken met o.a. dezelfde topacteur van Squid Game. Het is een knappe film en zo krijg je ook onmiddellijk een goed beeld wat go is en hoe groot go is in de wereld.  Daarna begrijp je eveneens beter hoe indrukwekkend de prestatie van het Google Deepmind-team onder leiding van (toekomstig nobelprijswinnaar) Demis Hassabis was in 2016.

De documentaire is briljant opgebouwd waarbij de kijker wordt teruggenomen naar het prille begin in de go-arena van AlphaGo. Je voelt de spanning stijgen bij elke nieuwe overwinning die AlphaGo maakt. De reportage zit vol met technische hoogstandjes en informatie. 1 stukje springt er voor mij echter uit. Wanneer de veelvoudige wereldkampioen Sedol op het canvas reeds met 3-0 uitgeteld ligt maar in de 4de partij verrassend kan terugslaan. De 78ste zet wordt door sommigen De hand van God genoemd want AlphaGo slaagde er niet in om ze te voorspellen. In de documentaire zie je na die gewonnen partij in Korea overal feesten losbarsten. De mensheid is gered. Zelfs de makers van AlphaGo hebben tegenstrijdige gevoelens en tonen sympathie voor Lee Seedol.

Lee Seedol speelde nog enkele jaren professioneel go maar trok in 2019 zich finaal terug. Nieuwere versies van AlphaGo waren ondertussen nog veel sterker geworden en zelfs de hand van God zou nu onvoldoende zijn geworden om nog een partij te winnen. We zijn gekomen in een tijdperk waar de computer altijd het laatste woord heeft en een mens niets meer kan toevoegen. Lee Seedol zag er noch de zin, noch het plezier in om iets te doen waarbij een entiteit altijd beter is.

Professioneel schaken is ook sterk veranderd door AI maar niemand is hierom gestopt. Computers waren al veel eerder voorbij de mens gegaan dus er wordt al geruime tijd geschaakt met de wetenschap dat een entiteit veel beter is. Kasparov maakte zelfs recent de stoute uitspraak dat geen enkele mens meer in staat is om een computer nog te verbeteren (mits uitsluiting van gefabriceerde monsterproblemen). Correspondentieschaak is dood.

In 2014 schreef ik al hoe zeldzaam het was geworden om een zet in een partij te vinden die beter is dan de topprogramma's opgeven (zie de horizon). Ik kan mij al jaren niet meer herinneren dat dit nog eens gebeurde maar een paar maanden geleden viel ik van mijn stoel. In onderstaande stelling slaagde ik erin een betere zet voor te stellen die niet alleen een + 2600 speler met een half uur op de klok niet vond maar zelfs Stockfish 17.1 niet toont.

Welke witte zet is nog voldoende voor remise tegen perfect spel?

De sterke Nederlandse grootmeester Max Warmerdam koos in deze stelling voor 41.Dc3. Stockfish heeft weinig moeite om aan te tonen tegen zichzelf of Leela dat dit verliest voor wit.

Stockfish kiest zelf voor 41.De2. Deze keer heeft Stockfish meer moeite om de winst aan te tonen maar uiteindelijk wordt zowel tegen zichzelf als Leela de vis op het droge getrokken.

Ik kon het moeilijk geloven dat wit verloren staat in de stelling. Is dit echt altijd verloren? Wat als ik nu eens een heel drastische beslissing maak en met het pionoffer g4 tracht een vesting op te bouwen. Kan wit blijven staan hierna? Het hangt af van details ver voorbij ieders rekencapaciteiten maar deze keer gaf Stockfish geen krimp tegen zichzelf.

1) Ik analyseer heel veel met de computer maar ik blijf in tegenstelling tot de meeste schakers altijd kritisch. Als ik iets niet begrijp dan vraag ik de computer waarom tot ik het snap. In een uniek geval zal ik zelfs de oorspronkelijke evaluatie van verloren naar remise kunnen aanpassen.

2) Het pionoffer op g4 is dan wel mijn eigen voorstel maar ik geef toe dat ik de zet eerder in gelijkaardige stellingen heb zien werken. Desondanks ik leg de link en niet de computer dus ik claim de vondst. Ik bewijs dus opnieuw dat ik meer doe dan het bekijken van computerzetten en evaluaties (zie ook mijn recente reactie op schaakfabriek).

3) Als ik Stockfish 30 minuten geef om te rekenen dan wordt g4 uiteindelijk toch aanbevolen. Dus miereneukers zullen stellen dat ik als mens er toch niet in geslaagd ben om een sterkere zet te vinden. Wie laat een moderne laptop langer rekenen dan een paar minuten voor een analyse van een eindspel gespeeld in een vrij onbelangrijke wedstrijd? Dus 99,99% van de schakers had het niet gevonden zonder zelf kritisch te denken.

4) Een Belgische IM vertelde recent in een podcast dat ik analyses maak die praktisch zeer weinig of zelfs helemaal geen waarde hebben. Je zal inderdaad geen betere schaker worden omdat je weet dat g4 nog voldoende is voor remise in bovenstaande stelling. Ik raad evenmin iemand aan om een sterkere PC te kopen of duizenden euro's aan cloudcomputing te geven voor die zeldzame ene keer dat je een duidelijk betere zet kunt vinden. Als je doel is om zo snel mogelijk een zo sterk mogelijke schaker te worden dan bestaan veel betere leermethodes waaraan je tijd en geld kan investeren. Als je echter zoals ik gewoon heel graag duikt in de grootste diepten van het schaken op zoek naar schoonheid en de ultieme waarheid dan vergezel me en geniet.

Brabo