De Sponsor

De Sponsor

Schaakromans van Nederlandstalige schrijvers kun je op de vingers van één hand tellen. Zo zijn er Een schaaknovelle van Gerrit Krol (2002), Rokade van Hein Heijnen (2013), IJslands Gambiet van Dominique Biebau (2015), De secondant van Jan Veenstra (2016) en Meester Jacobson van Tim Krabbé (2022).  Des te verheugender is het, dat er ten behoeve van literatuur- en schaakliefhebbers nu een nieuw boek is verschenen van de hand van twee Nederlanders. De Sponsor belooft een thriller van internationale allure te zijn, zo lezen we op de achterflap. De titel verwijst naar een geldschieter van het Hoogovens-Corus-Tata Steel-schaaktornooi in Wijk aan Zee, tevens de protagonist van deze whodunit.

 
De internationale setting in het verhaal wordt alleszins waargemaakt, want het beschrijft het verloop van een tornooi met tien deelnemers uit respectievelijk Nederland, Italië, Tsjechië, IJsland, Oekraïne, Rusland, de Verenigde Staten, India, Tunesië en Noord-Korea. Stuk voor stuk kleurrijke figuren, van wie de karakters en bio’s uitvoerig beschreven worden door de auteurs Fred Das en Jeroen Terlingen. Fred Das is een voormalige subsponsor van het tornooi in Wijk aan Zee. Hij verbleef in hetzelfde hotel als de spelers, volgde in de tornooizaal als verdienstelijk amateurschaker (huidige FIDE-rating 1720 elo) aandachtig de partijen en maakte heel wat aantekeningen. Samen met Jeroen Terlingen, een ervaren journalist en redacteur die eerder een biografie schreef over de ondernemer Fred Das, werkte hij die notities uit tot een fictief verhaal.
 
In de proloog zitten we al meteen midden in dat verhaal: hoofdscheidsrechter Geurt Plomp (geen toevallige voornaam) moet bij aanvang van de zevende ronde spelers en publiek de jobstijding brengen dat de Amerikaanse deelnemer dood werd aangetroffen in zijn bad. Na deze korte flashback start hoofdstuk 1 twee dagen voor aanvang van het tornooi en worden in de volgende hoofdstukken geen chronologische zijpaden meer ingeslagen. Spoedig zal blijken dat een van de spelers machiavellistische truken uithaalt om zijn score te maximaliseren en dat er op de achtergrond allerlei geopolitieke belangen spelen. Ook wordt vlug duidelijk dat de verteller Godfried, de sponsor, meer dan een passieve rol speelt in dit onverkwikkelijke verhaal.
 
De verteller etaleert een grote schaakeruditie door kwistig namen als Bobby Fischer, Boris Spassky, Tony Miles, Svetozar Gligoric, Antoaneta Stefanova, Max Euwe, Jan Timman, Jan Hein Donner en Hans Böhm te citeren, maar het unieke en hoogst originele van deze roman is toch wel dat in de tekst 13 voetnoten zijn opgenomen van partijen of partijfragmenten die in het verhaal een rol van betekenis spelen. Deze genummerde voetnoten zijn achter in het boek opgenomen met commentaar en diagrammen en bieden enkele hoogtepunten uit de schaakgeschiedenis. Hier kon uiteraard de onsterfelijke partij tussen Andersson en Kieseritzy uit 1851 niet ontbreken, noch Marshalls magistrale damezet uit 1912. De caleidoscoop wordt vervolledigd met de dertiende partij van het wereldkampioenschap tussen Spassky en Fischer in Reykjavik 1972, Carlsens nederlaag tegen Duda in Stavanger 2020, Shirovs briljant loperoffer in Linares 1998, een doorgestoken remise tussen de zusjes Kosintseva, opmerkelijke partijen met spectaculaire wendingen van Kasparov, Anand en Giri en zelfs een eindspelstudie van de Israëlische schaakcomponist Afek. Een manco is dat die 13 voetnoten weliswaar de context schetsen van de situaties uit het verhaal, maar jammer genoeg geen paginaverwijzing inhouden.
 
Het boek leest bijzonder vlot, al is het niet eenvoudig om in het begin de tien spelers goed uit elkaar te houden, vooral omdat ze nu eens bij hun voornaam dan weer bij hun familienaam worden genoemd. Hier had vooraan het boek een lijstje van de deelnemers met naam, familienaam en nationaliteit ongetwijfeld een meerwaarde kunnen bieden. De schrijfstijl is zeer gedegen, waarbij mooie metaforen en referenties de revue passeren. Ik noteerde er een paar: …de geestdrift flakkerde als een kaarsje in een tochtige kerk (pag. 8), …op dat moment week de massa alsof het een Rode Zee was, die door Mozes met zijn staf was aangeraakt (pag. 10), …zijn hoofd bewoog als de periscoop van een duikboot op zoek naar zeemeerminnen (pag. 25), Trommels en trompetten ontbraken, maar de intocht van keizer Augustus in Rome na zijn geslaagde veldtocht tegen Gallië kon niet imposanter zijn dan de verblindende entree van de Italiaan (pag. 31), hij speelde een verbijsterde Othello, die de vermeende ontrouw van Desdemona niet kon bevatten (pag. 32), etc…
 
Naast deze stilistische hoogstandjes valt vooral de droogkomische toon op in de spitse dialogen. De personages kruiden hun taal met Attisch zout en schuwen daarbij de etnofaulismen (kaaskop, spaghettivreter,…) niet. De tien nationaliteiten met hun verschillende culturele referenties en talen worden handig gebruikt en zijn zeer leerzaam, al hebben de auteurs volgens mij toch wel een steekje laten vallen door de Italiaanse speler de Tunesische deelnemer te laten begroeten met namasté. Deze hindoeïstische begroeting had hij passender kunnen richten tot de Indiase speler van het tornooi.
 
Niet alleen de personen, maar ook de en passant vermelde ingrijpende, mondiale gebeurtenissen zoals o.m. de Bijlmerramp, de Jasmijnrevolutie, de instorting van de Twin Towers en de Arabische Lente verlenen deze pageturner een internationaal cachet.
 
New in Chess zet hoog in met deze schaakthriller. De colophon vermeldt drie eindredacteurs en er wordt nu al een Engelse vertaling aangekondigd. Uitgeverij en auteurs gun ik hoge verkoopcijfers. Ik heb het boek immers met veel plezier gelezen: het is een goedgeschreven en spannend verhaal met een ingenieuze plot die niet alleen schakers moet kunnen bekoren. Schaaktechnisch valt er weinig op af te dingen: de meeste partijen uit de voetnoten kende ik wel al, maar het is altijd leuk ze nog eens opnieuw na te spelen.
 
De Sponsor – Moord op het North Sea Chess Tournament
Fred Das & Jeroen Terlingen
New in Chess 2024, 222 pp., € 19,95
ISBN 978 90 833 7889 3
 

Frank82

PS Een interview met de auteurs van het boek kan je lezen op schaaksite.