Chess position trainer deel 4

De Russische topgrootmeester Alexander Grischuk is een fenomeen in het schaken. Het is te zeggen vooral naast het bord, zorgt hij steevast voor interviews die op je lachspieren werken. Zo vond ik enkele maanden geleden schitterende compilaties van deze interviews die in deze triestige tijden van geen bordschaken mij toch even konden opmonteren zie Thug Life Compilation deel 1, deel 2 en deel 3.

Niet verwonderlijk wordt hij dan ook regelmatig uitgenodigd om tornooien live te becommenatarieren. Dit was veelvuldig het geval in de Magnus Carlsen Chess Tour met zijn onlinetornooien. Alexander stelde niet teleur want zo herinner ik mij een leuke quote over openingen van hem tijdens Legends of Chess die ik op twitter las: "It used to be like memorising a poem, because it would be some moves you found yourself, then when computers just appeared it would be like memorising a poem in not your native language & nowadays it's like memorising random numbers - it's impossible".

Computerprogramma's worden steeds sterker waardoor ze steeds vaker ook zetten voorstellen die voor ons mensen nog heel moeilijk of zelfs niet meer te begrijpen zijn. Echter dit betekent niet dat we die random zetten zoals Alexander Grischuk ze noemt, niet moeten leren. Ze zijn wel degelijk (veel) beter dan wat we zelfstandig zouden kunnen analyseren en het is vandaag ook naïef om te hopen dat je tegenstander geen computer in de voorbereiding zal gebruiken om je eigen gemaakte brouwsels in een mum van tijd te weerleggen.

Ik bedoel willens nillens zijn we vandaag verplicht om in klassiek schaken mee te gaan in de wedren van openingen studeren als we tegen spelers boven 2200 elo spelen. Vanaf 2200 elo mag je er prat op gaan dat vandaag de overgrote meerderheid met een computer zich voorbereidt. Daarbij heb je steeds de keuze voor ofwel in de breedte of in de diepte te werken. Enkele maanden geleden schreef ik over de obstakels die ik ontmoette bij het studeren in de diepte zie het geheugen deel 2. De varianten komen zo zeldzaam op het bord dat het je niet meer lukt om die analyse van x maanden/ jaren geleden nog te herinneren wanneer het moet.

Echter in Open van Praag deze zomer ondervond ik ook voor het eerst de nadelen van meer in de breedte te willen werken (alhoewel dit nog heel beperkt is in vergelijking met de meeste topspelers). Ik schreef vorige maand nog in mijn artikel regressietesten dat veel varianten uit mijn repertoire recent zijn verdwenen en vervangen door (hopelijk) betere maar daarom scoor ik (nog?) niet beter in de praktijk, eerder in tegendeel. Een mooi voorbeeldje hiervan zijn mijn recente experimenten met c6 in de Leningrader. In de 6de ronde ontsnapte ik met een blauw oog door in een verloren positie remise te krijgen omdat mijn tegenstander nogal krap zat met zijn resterende tijd.

De 8ste ronde was nog erger. Deze keer stond ik al na 12 zetten compleet verloren tegen een 150 punten lager gekwoteerde tegenstander en mocht ik opnieuw op mijn blote knietjes bedanken voor het halfje dat ik cadeau kreeg.

Dit hadden dus makkelijk 2 nederlagen kunnen zijn en wellicht had ik dit ook verdiend. Nieuwe openingen spelen zonder enige kennis is bijzonder riskant tegen ervaren schakers. Ik snap dus heel goed waarom veel amateurschakers dezelfde openingen blijven spelen.

Anderzijds zoals ik al schrijf in de commentaar van de 2 partijen, was ik niet totaal onvoorbereid voor deze nieuwe opening. De varianten die op het bord waren gekomen, had ik wel degelijk vooraf ingestudeerd aan de hand van chesspositiontrainer en de methode die ik uitlegde in deel 3 enkele maanden geleden. Desalniettemin kon ik tijdens de partijen die kennis niet reproduceren.

Dit is dus iets totaal anders dan een oude analyse die ik vergeten ben. Hier spreken we over het vergeten van relatief korte varianten die ik slechts enkele dagen eerder nog meermaals (tot zelfs 10 keer) had ingestudeerd. Behoor ik tot de jonge dementen en moet ik mij er bij neerleggen dat openingen studeren voor mij een hopeloze zaak is geworden? Ik voel het niet zo aan en ik vermoed ook dat de waarheid elders ligt.

Vooreerst is de variantenboom die ik als cruciaal beschouw van de Leningrader in korte tijd gegroeid tot een serieuze kanjer. Onderstaand overzicht toont de verdeling in complexiteit van mijn huidig zwartrepertoire en daarop zie je duidelijk dat de Leningrader de grootste slokop is.

Met net geen 400 zetten voor de Leningrader kan je jezelf afvragen of ik niet overdrijf en het mezelf niet nodeloos moeilijk maak. Een andere speler die ook de Leningrader af en toe speelt, vertelde mij dat hij zonder veel kennis toch succesvol ermee is. Echter hij speelt uitsluitend tegen spelers die minder dan 2000 elo hebben en dat is toch een totaal ander soort schaken. Dit zien we trouwens ook in de 2 partijen die ik in dit artikel eerder toonde. Bovendien vind ik 400 zetten helemaal nog niet veel als je dat vergelijkt met bv. het boek van Adrien Demuth die op zich al 400 pagina's beslaat. Met 1 (halve) zet per pagina besef je dat je slechts het topje van de ijsberg leert.

Daarnaast denk ik ook dat ik op de verkeerde wijze gewerkt heb met chesspositiontrainer. In onderstaande scherm zie je dat er 3 opties zijn om stellingen te studeren: systematisch, random of fotografisch. Ik koos voor systematisch maar dit was duidelijk een verkeerde keuze voor mij met deze opening.

Foto training is gewoon kijken naar zetten. Misschien werkt dit voor mensen met een fotografisch geheugen maar dat is niets voor mij. Reeds op school moest ik hard werken om woordjes Frans/ Engels ... in te studeren. Dit lukt enkel bij mij door veelvuldig herhalen en het actief neerschrijven van de afgedekte nieuwe woorden. Willekeurig had oorspronkelijk mijn voorkeur maar bij chesspositiontrainer is willekeurig echt wel willekeurig. Zo kan je makkelijk de ene variant 10 keer op het scherm krijgen en de andere slechts 1 keer. 400 zetten op die wijze instuderen, duurt een eeuwigheid zonder maar te spreken dat het vaak tijdsverlies is om 10 keer een variant opnieuw te moeten beantwoorden die je al van de eerste keer correct had.

Met systematisch krijg je alles exact 1 keer voorgeschoteld (tenzij je het verkeerd hebt want dan wordt het herhaald). Dit lijkt het beste maar er is 1 groot nadeel aan deze methode. De varianten/ zetten die op het scherm worden getoond, gebeuren steeds in exact dezelfde volgorde. Na een tijdje keek ik zelfs niet meer naar wat er exact op het bord stond want ik wist dat de ene zet na de andere moest komen. Ik misleidde mezelf dus tijdens het studeren. Ik dacht dat ik de opening had gestudeerd maar ik had in werkelijkheid een lange reeks zetten geleerd en dat brak mij zuur op in de bovenstaande partijen. Ik slaagde er niet in om ergens midden in de zettenreeks terug in te pikken ook al omdat er geen informatie was over waar ik precies zat in die zettenreeks.

Hieruit zijn een aantal belangrijke lessen te trekken te beginnen met de methode van studeren. Randomness (willekeurigheid) is noodzakelijk om in de oefeningen te steken. Ik heb de ontwikkelaar van chesspositiontrainer hierover gemaild of er misschien een update met verbetering van het programma mogelijk zou zijn. Het zou zeer interessant zijn wanneer de willekeurige selectie rekening kan houden met de reeds goed opgeloste varianten.

Een snelle tussenoplossing zou het opsplitsen kunnen betekenen van een opening bestaande uit 400 zetten in kleinere stukjes zodat we met de willekeurige selectie toch minder vaak dezelfde stellingen terugzien. Dit heeft wel als nadeel dat er minder gemixt kan worden en dat je meer tijd verliest met het switchen tussen de blokken.

Tenslotte is het ook zo dat ik misschien sowieso niet kan verwachten dat ik (als amateurschaker) onmiddellijk zo een grote hoeveelheid concrete zetten perfect van buiten kan kennen. Het is wellicht ook 1 van de belangrijkste redenen waarom (top-) spelers zelden de Leningrader wensen te spelen. Enkel als je op voorhand weet welke variant wit zeer waarschijnlijk zal spelen dan is een gokje ermee aantrekkelijk. Een andere speelbare optie werd opgegeven in het artikel ideeen deel 2. Je kiest een zijlijn als verrassingswapen maar dan zijn we echt wel op korte termijn aan het kijken terwijl ik toch verkies om iets lange tijd (meerdere malen) te kunnen spelen.

Brabo