Schaken en copyright

In tijden waar de tv-gelden voor voetbalcompetities jaar na jaar weer nieuwe miljoenenrecords bereiken, hoeft het weinig verbazing te wekken dat eliteschakers zich afvragen of ze hun partijen niet te gelde kunnen maken. De oude meesters, Steinitz, Lasker, en anderen, ijverden in hun tijd voor royalties als kranten hun partijen publiceerden zie chesshistory.com/winter/extra/copyright.html.

Ook mindere goden zijn van mening dat de vele uren inspiratie en transpiratie die ze in hun schaakpartij geïnvesteerd hebben, de zetten verheffen tot een intellectuele creatie waarover een soort van eigendomsrecht zou moeten bestaan. Zo vertelde Brabo dat hij al vriendelijke vragen (en minder vriendelijk geformuleerde eisen) gekregen heeft om geen partijen te publiceren zonder toestemming van de speler in kwestie.

Copyright zoals het is … Kunnen schakers zich verzetten tegen de publicatie van hun partijen, net zoals een schrijver zich kan verzetten tegen de publicatie van zijn boek?

Het antwoord is neen. Copyright op schaakzetten bestaat niet. En gelukkig maar. Stel je maar eens voor dat je een claim riskeert voor inbreuk op het copyright als je in je eigen club één van de laatste grootmeesternieuwtjes in je favoriete opening op het bord zet. Of stel je voor dat je de weerlegging van één of andere variant, slechts mag spelen als je royalties betaalt aan de patenthoudende IGM. Het is duidelijk dat dit soort gekheden het schaken helemaal kapot zouden maken.

Copyright zoals we het kennen in ons huidig rechtssysteem, beschermt werken van letterkunde of kunst in de meest ruime zin van het woord. Dit gaat zowel om muziek, tekeningen, teksten, foto’s, camerabeelden, softwareprogramma’s, enz. Essentieel is dat het werk de persoonlijke stempel van de auteur draagt.

Sportprestaties vallen niet onder het auteursrecht. Je overtreedt geen copyright als je publiekelijk meedeelt dat voetballer x vanop 23,15 m afstand, tegen een snelheid van 70 km/u, de bal in de linkerbovenhoek sjot; net zoals je geen inbreuk op copyright pleegt als je publiekelijk meedeelt dat Caruana e4 gespeeld heeft, dat vervolgens Carlsen dit beantwoord heeft met c5, etc.) Dit is wat we de journalistieke vrijheid noemen.

Daarentegen zijn de camerabeelden die van een sportevenement gemaakt zijn, wel auteursrechtelijk beschermd. Om deze reden mag je geen foto’s of filmmateriaal van een andere site overnemen. Zelf foto’s of filmpjes maken mag in principe wel (al kan de tornooi-organisatie natuurlijk de toegang van cameraploegen er tot het evenement beperken en een exclusief recht verlenen aan één bepaalde zender om het evenement volledig in beeld te brengen).

Als je een foto gemaakt hebt, hebben de personen op de foto het recht om zich te verzetten tegen de publicatie ervan (dit is wat we het “portretrecht” noemen), tenzij het om publieke personen gaat én de foto niet in hun privé-sfeer is genomen. (bv. Als je op een schaakevenement een foto neemt van Magnus Carlsen mag je die publiceren aangezien Carlsen een publiek persoon is. Als je echter een foto genomen zou hebben van Magnus Carlsen buiten het schaken, mag je deze niet gebruiken zonder zijn toestemming, want dat behoort tot zijn privé-sfeer.)

Anders dan de zetten die gespeeld zijn in een bepaalde partij, is de analyse en commentaar op de partij wel auteursrechtelijk beschermd. Wie een tornooiboek schrijft, produceert een “werk van letterkunde”, zoals dat heet in de Auteurswet. Een partijbespreking draagt de persoonlijke stempel van de auteur en mag – in tegenstelling tot de partij – zelf niet gekopieerd worden zonder diens toestemming. (ook al is de partijbespreking geschreven door een veel minder begaafd schaker, en ook al heeft het schrijven van de partijbespreking minder originaliteit en minder intellectuele inspanning gevergd dan het spelen van de partij zelf)

Analoog aan dit principe, is een recept van een chef-kok niet auteursrechtelijk beschermd. Als de chef-kok een kookboek uitbrengt, zijn de manier waarop hij een recept uitlegt aan de lezer en de bijhorende illustraties auteursrechtelijk beschermd, maar niet het recept zelf. Het is dus best mogelijk dat een kok maanden nagedacht en geëxperimenteerd heeft om de juiste hoeveelheden van de ingrediënten te zoeken, terwijl de eerste de beste culinaire nitwit, een gerecht volgens hetzelfde recept kan namaken.

Copyright zoals het zou moeten zijn … Zouden schaakpartijen beschermd moeten worden door het copyright?

Mocht de publicatie van partijen of partijfragmenten aan banden gelegd worden, zou het eerste gevolg daarvan zijn dat er gewoon minder nieuws over schaken publiek beschikbaar zou zijn. Als schaken minder in beeld komt, zal de publieke belastingstelling automatisch verminderen. Meer dan 300 jaar geleden wist Say al dat een aanbod zijn eigen vraag creëert (link: https://nl.wikipedia.org/wiki/Wet_van_Say). Hetzelfde geldt ongetwijfeld voor schaakverslaggeving. Het is dan ook mijn diepe overtuiging dat we ons als schakers serieus in de eigen voet zouden schieten, mochten we de publicatie van onze partijen willen beknotten.

Het is de schaakverslaggeving die de interesse in het schaakspel levend houdt en dit op alle niveaus. De exploten van grote kampioenen als een Carlsen strekken jongeren tot voorbeeld om zich in het spel te verdiepen, maar evenzeer kan een regionale krant die een verslagje brengt van een lokaal schaakkampioenschap, de interesse in het schaakspel in de regio aanwakkeren en geïnteresseerden over de streep trekken om de schaakclub binnen te stappen. Hoe meer het schaken aan bod komt in alle mogelijke media (gaande van gespecialiseerde schaaknieuwssites tot berichtgeving voor een breed publiek in een regionale dorpskrant), hoe groter de kans dat er mensen geaffecteerd raken door de schaakmicrobe. Zien of horen over schaken, doet zelf schaken.

Zelf kan ik hier zeker over meespreken. Door een drukke job en een druk gezinsleven ben ik ruim 10 jaar gestopt met het schaken, maar in die tijd ben ik wel (weliswaar op een laag pitje) de internationale schaakactualiteit en de lotgevallen van vroegere schaakvrienden (zoals een Brabo) blijven volgen via het internet. Zo zijn de schaakkriebels bij mij nooit helemaal weggeweest en was de stap om te herbeginnen met competitieschaak niet zo heel groot eens werk en gezin minder tijd begonnen op te slorpen. Als ik in die 10 jaar helemaal niets meer gehoord zou hebben uit de schaakwereld, was de goesting misschien helemaal weggeëbd en was ik er allicht definitief mee gestopt.

De moraal van dit betoog is dat journalistieke vrijheid de motor is achter schaakpublicaties op alle niveaus. Mochten individuele schakers de publicatie van hun partij kunnen tegenhouden, zou verslaggeving over schaakwedstrijden bemoeilijkt worden. Een blog als deze zou allicht doodbloeden. Daarmee zou het schaken ook een stukje publieke belangstelling verliezen.

Als je het mij vraagt is het dan ook een heel goede zaak dat copyright niet van toepassing is op schaakzetten. Als iemand het in zijn hoofd zou halen om dit toch in te voeren, zal ik met overtuiging mee op de barricaden staan om het tegen te houden. 

Steven Keirse