vrijdag 16 maart 2012

Kinderen leren schaken?

Op 13 maart werd in het Europese parlement een verklaring goedgekeurd om het schaken in te voeren in het onderwijs. Verscheidene sites hebben het nieuws ondertussen al over genomen: chessvibesschaaksite, ... Hoogtijd vond ik om eens over deze materie een artikeltje te schrijven want het onderwerp interesseert mij uiteraard met zelf 2 kleine kinderen (3 en 4 jaar) die wel enige interesse tonen voor het schaakspel (op die leeftijd is alles wat papa doet interessant).

Persoonlijk heb ik een dubbel gevoel bij het aanleren van schaken bij kinderen. Vooreerst zie ik wel in dat we in het algemeen belang van het behoud van de schaaksport ervoor moeten zorgen dat nieuwe leden aangetrokken worden. Die nieuwe leden vind je het gemakkelijkst bij de jeugd en dus is de stap naar de scholen logisch. Veel van het promotiewerk voor schaken zie ik dus meer uit zelfbehoud of om groter en machtiger te worden als schaakorganisatie dan zogezegd uit liefdadigheid en bekommernis voor de medemensen.

Heel wat argumenten worden aangehaald om de kinderen (vooral de ouders) te overhalen om te starten met schaken. Daar ik op tal van die argumenten een andere mening op nahoud, zal ik ze eens  hieronder bespreken.

Schaken is goed voor de sociale integratie, bestrijding van discriminatie, terugdringing van criminaliteit en zelfs de bestrijding van verschillende verslavingsvormen
Persoonlijk zie ik niet waarom die eigenschappen speciaal zijn voor het schaken, eerder integendeel. Ik denk dat andere sporten over het algemeen een veel socialere gemeenschap vormen. Bovendien is net 1 van de grootste valkuilen van het schaken de verslaving. Het is 1 zaak om spelers te leren schaken maar eenmaal hogerop en men competitie speelt, wordt het schaken al snel een tijdsverslindende activiteit die potentieel nefast kan worden voor de rest (studie, carriere,..).

Schaken is goed voor de concentratie, het geduld en het doorzettingsvermogen van het kind, ongeacht de leeftijd. Schaken is ook goed voor de creativiteit, de intuitie, het geheugen, het analysevermogen en de besluitvaardigheid. Vervolgens wordt ook vastbeslotenheid, motivatie en sportiviteit bijgebracht.
Ik heb de studies ook gelezen die deze argumenten trachten aan te tonen. Zelf vind ik de studies niet overtuigend. Alle studies die ik bekeken heb, werden steeds gemaakt op zeer kleine testcases van 20 personen waardoor er een grote onnauwkeurigheid aanwezig was op de resultaten. Bovendien werden de testen steeds georganiseerd door mensen die het schaken op voorhand liefst positief zouden laten propaganderen waardoor automatisch getwijfeld moest worden aan de oprechtheid. Tenslotte stelde ik mij ook serieuze vragen bij de uiteindelijke conclusies van de resultaten.
Zo werd bijvoorbeeld geen rekening gehouden met het feit dat als een bepaalde groep kinderen een bepaalde interesse delen (hier schaken) dat ze automatisch ook andere activiteiten zullen delen (zoals huiswerk samen maken, elkaar helpen bij het studeren). Het was dus niet duidelijk of de betere resultaten afkomstig waren door het schaken of door het samen spenderen van een interesse/ activiteiten. Eigenlijk had men 1 of meerdere extra controletestcases moeten maken met kinderen die bijvoorbeeld samen een andere wekelijkse niet-denk activiteit beoefenen en dan zien wat het effect was geweest op de resultaten t.o.v. de groep schakers. Tevens is het onduidelijk waarom precies schaken als denksport de beste optie is. Misschien zijn andere denkactiviteiten veel geschikter en productiever: dammen, stratego, musiceren (ook toch voor een stuk denken?), (wiskunde) raadsels oplossen, een nieuwe taal aanleren, ...

Als ik de pro's en contra's bekijk, kom ik tot de vaststelling dat we niet kunnen zeggen dat schaken een absolute must is voor elk kind. Ik ben dan ook van mening dat schaken een vrijblijvende optie moet zijn die zeker niet in de scholen mag opgelegd worden. Tegenover mijn eigen kinderen volg ik dezelfde filosofie. Ze mogen het leren maar ik ga het zeker niet opdringen. Uiteraard zou ik graag hebben dat we de interesse voor het schaken kunnen delen en samen activiteiten kunnen doen wat de familiebanden zal versterken. Echter als ze iets anders kiezen dan zou het erg egoïstisch zijn om dit niet te respecteren.

Brabo

14 opmerkingen:

  1. Het idee dat schaken aangeleerd wordt omwille van de niet-schaakgerelateerde (sociale) kennisopbouw lijkt me het correcte uitgangspunt. Eén van de beste voorbeelden, dat het schaken als middel en niet als doel heeft, is te vinden op http://www.schaken-en-autisme.nl/

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Tieme Verlinde houdt een blog bij over schaken en mensen met een beperking: http://tiemeverlinde.blogspot.com/
      Ik ben akkoord dat schaken een ideaal middel kan zijn voor mensen met een beperking.
      Ik betwijfel echter in mijn artikel of dit ook geldt voor kinderen zonder beperking. Ik kan moeilijk geloven dat er geen (veel) betere middelen zijn dan het schaken en daarom vind ik het vrij absurd als leren schaken in om het even welke vorm zou worden verplicht.

      Verwijderen
  2. schaken verplichten is absurd, zoals zovele andere sporten trouwens..... Maar dat schaken intensiek veel voordelen heeft ten opzichte van andere sporten staat zeker vast, zeker tov ploegsporten... "You are the only one to blame" als je iets niet ziet, Maar zoek maar even op pesten op school. In een school in Brugge werd het pestgedrag verminderd dank zij schaken. En natuurlijk zijn er ook voordelen die je in andere sporten vindt, zolas extra je best doen als je achter staat, enzoveel meer. Maar dan weer meer eigen aan het schaken is het respect voor de stelling... je gooit die zomaar niet omver, maar ook respect voor de keuzes van de tegenstander, voor je eigen keuzes, respect voor de tegenstander, maar niet te veel, en zo kan ik wel enkele bladzijden doorgaan. Dat de kids dan ondertussen al dan niet gebeten zijn door het spelleke is mooi meegenomen voor de sport. Maar het verplichten is inderdaad absurd.. . Alhoewel ik reeds vele malen in scholen schaakles gaf aan iedereen, wat me absurd leek in het begin, maar nog nooit zo gemotiveerde leerlingen gehad. Dus misschien toch iedereen een slaten proeven, en als ze het niet leuk vinden stoppen.
    En betere middelen, tja, voor zoveel onderdelen is er steeds een beter middel, slechts in het schaken komen zoveel aspecten aan bod. Maar ge moogt ze ook leren dammen hoor.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik denk dat schaken als anti-pestmiddel slechts kan werken als een grote groep leerlingen hieraan meewerkt. Dit lijkt mij niet gemakkelijk te bewerkstelligen omdat schaken een cool-etiquette moet kunnen verwerven. Knap als dit in een Brugse school gelukt is.

      Ik was als leerling actief zowel in schaak als in muziek op school en ik heb hiervan nooit enige winst opgemerkt t.o.v. pesten. Je wordt eerder bekeken als de vreemde eend in de bijt.

      Ik denk dat sportactiviteiten (we zijn begonnen met zwemlessen) een betere keuze zijn. Er is al zo een groot onevenwicht op school.

      Verwijderen
    2. Sorry maar hier steiger ik toch wel even. Ten eerste is schaken ook een sportactiviteit en ten tweede is sport op school (zoals het nu gegeven wordt) helemaal niet sociaal bevorderlijk, eerder integendeel zou ik zeggen. Heel wat jongeren krijgen eerder een afkeer van sport door de manier waarop het nu op school wordt gegeven.
      En dat je als schaker als een vreemde eend wordt bekeken vind ik ook al een vreemde bewering. Zelf schaakten wij op school tussen de middag (nu zo'n 30 jaar - slik - geleden) en dit ging er heel spontaan aan toe. Daarnaast speelden we overigen ook voetbal op de speelplaats.

      Ik vind het ook spijtig dat je deze evolutie als negatief beschouwd. Hebt u de laatste jaren al eens in een school geweest en de lessen daar gevolgd als observator? Misschien wel, misschien niet ik weet het niet. Maar als ik zie wat men op school soms voor lessen voorgeschoteld krijgt (pas op er zijn ook veel fantastische leerkrachten) dan is schaken eerder een educatieve verademing.

      Als ik naar mijn persoonlijke situatie kijken heeft schaken mij wel degelijk winst opgeleverd. Door de schaakstudie ben ik de schoolse studie ook veel systematischer gaan aanpakken.

      Verwijderen
    3. Of schaken een sport is of niet is irrelevant in deze discussie. Ik wil enkel aangeven dat officieel schaken niet meer erkend is als sport door Bloso. Een niet-schaker zal trouwens schaken evenmin erkennen als sport maar dit terzijde.

      Ik vind niet alles negatief in deze evolutie, bijlange niet. Ik vind het zelfs jammer dat er op de scholen van mijn kinderen geen mogelijkheden zijn om te schaken. Echter voor mij is er een groot verschil tussen schaken aanbieden voor de vrijwilligers of het dwingen in het lessenpakket voor iedereen. Ik vind de voordelen van schaken niet in dezelfde orde als bv. klassieke vakken zoals Frans, Engels, Nederlands, Wiskunde,... om het als een verplichting te laten noteren.

      Ik vermoed dat je leraar bent en dus op de hoogte bent van de plannen van minister Smet (onbekend wat zijn opvolger zal doen na de legislatuur). Ik las onlangs een heel interessant artikel 'Het secundair gaat op de schop' in Knack (7 maart) over de hervorming van het onderwijs waarin men de schotten tussen TSO,BSO,ASO,... zou afschaffen. Alles zou 1 grote school worden om zo de stigma's van de verschillende scholen weg te werken en het voor de kinderen (ouders) aanpassingen in de leercurve veel minder dramatisch te maken. Het idee bestaat erin om bv. 15 uren verplicht gemeenschappelijk te maken en de rest vrijwillig in te vullen volgens de beschikbare keuzevakken (technische,wetenschappelijke,...). Het zal nog wel een paar jaar duren vooraleer dit effectief in werking zal treden maar ik geloof dat er mogelijkheden zijn om schaken als facultatief vak (en dus niet in de verplichte vakken) aan te bieden. Dat zou ik goed vinden. Dat dit idee geen verzinsel is, kan bewezen worden door het 'experiment' in de Sint-Laurensscholen in het Oost-Vlaamse Zelzate.

      Iedereen maakt uiteraard conclusies vooral gebaseerd uit zijn persoonlijke ervaringen. Zelf heb ik meer dan 10.000 uren gespendeerd aan schaken. Misschien zelfs een veelvoud hiervan. Ik heb mij erg goed kunnen amuseren, vele contacten kunnen maken en wellicht ook wel enig voordeel eruit gehaald. Echter ik ben er zeker van dat het positieve rendement t.o.v. de maatschappij belachelijk laag is gezien de hoeveelheid tijd gespendeerd. Leren zie ik steeds in functie wat het rendement kan zijn.

      Tenslotte kan ik er wel begrijpen waarom vanuit het standpunt: schaken als verplicht vak, wordt vertrokken. Je vraag iets onmogelijks/onaanvaardbaars om uiteindelijk schaken als een facultatief vak te verkrijgen op scholen, wat misschien zelfs je echte doel is. Dit is een veel gebruikte onderhandelingsmethode.

      Verwijderen
  3. Het onderwijs wil het schaken als leermiddel promoten. Het schaken is niet het doel op zich maar is een middel om kinderen vaardigheden bij te leren. Je somt er hier enkele op, maar er zijn er nog meer. (Ook simpele dingen zoals ruimtelijke begrippen, simpele rekensommen enz. Dingen die in de eindtermen staan en die ze normaal via andere weg leren.)

    Naar mijn eigen mening is het echter nog veel krachtiger als observatiemiddel. Je kunt aan een schakend kind heel veel zien omtrent de leerhouding: kan het zich concentreren, benadert het alles als een spel of probeert het goed te worden in iets, durft het proberen en fouten maken of heeft het kind faalangst. Allemaal dingen die gemakkelijk te zien zijn als het kind schaakt en waar je de resultaten kunt van zien en toetsen via het schaken, als je er op werkt. En dat maakt het leren in andere vakken dan weer gemakkelijker voor de leraar.

    En waarom schaken en niet dammen?
    Het schaakspel straalt meer historie uit door het gebruik van verschillende stukken en fascineert kinderen daarom gewoon meer.
    En één van de krachtigste argumenten die we hebben om de schaaklessen ver te drijven in het onderwijs is "respect leren voor diversiteit": een gevorderd schaker leert waardering op te brengen voor elk stuk afzonderlijk en weet in welke stelling elk stuk excelleert. Dat is nog eens nuttig om kinderen respect te leren opbrengen voor elkaar: ieder heeft zijn eigen talenten. (En ook veel managers kunnen daar nog iets van leren!)

    In die optiek kan het schaken dan ook verplicht worden volgens mij. Dan neemt het gewoon de plaats in van een wiskunde-schriftje of een geschiedenisboekje gedurende een deel van de lessen. Je leert hetzelfde, maar op een andere (voor de meeste kinderen: leukere) manier.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Je brengt enkele sterke argumenten op die het waard zijn om er verder op in te gaan.

      1) Als iets leuk is dan wordt er sneller geleerd. Dat is zeker juist. Nu ik ken heel wat mensen die niet graag denkspelletjes spelen dus als je schaken verplicht, zullen er toch heel wat leerlingen zijn die tegen hun zin de lessen zullen volgen. Wij zijn schakers en ontmoeten dus veel meer dan de gemiddelde persoon, mensen die graag denkspelletjes spelen. Hieruit kan je snel verkeerde conclusies trekken.

      2) Historie trekt aan maar kan ook afstoten. Veel jongeren verkiezen de laatste nieuwe (computer)spelletjes en niet de historische spelletjes. Geschiedenis is bijlange niet voor iedereen iets interessants.

      3) Gebruik van verschillende stukken fascineert meer. Ja maar maakt het spel ook moeilijker om aan te leren en bijgevolg minder toegankelijk. Een eenvoudiger spel om aan te leren vind ik bv. stratego waar ook veel verschillende stukken gebruikt worden en m.i. dichter aanleunt bij de maatschappij.

      De verplichting gaat voor mij een stap te ver omdat het onvoldoende rekening houdt met de nadelen die er wel degelijk zijn. Tenslotte zoals je zegt is schaken slechts een middel en niet een doel op zich. Wat als we schaken kunnen vervangen door iets dat zowel middel als doel kan zijn? (bv. lessen over kansrekenen koppelen aan pokerwedstrijden) Zou dit niet veel tijdsefficiënter zijn gezien kinderen al heel wat uren naar school gaan?

      Ik neem het je niet kwalijk dat je onze schaaksport tracht te propaganderen integendeel ik apprecieer het enorm. Echter de ingeslagen weg is niet degene die ik zou volgen.

      Verwijderen
  4. Zelf vader zijnde van twee jonge kinderen stel ik mezelf dezelfde vraag. Nu zijn ze nog te jong maar ik heb het hier met mijn vrouw al vaak over gehad. Wil ik eigenlijk wel dat ze (graag) schaken? Als ik sommige verslaafde jeugdschakers zie (en verslaafd is volgens mij echt wel de correcte term) vraag ik mij toch af of dit nog gezond is. Ik ga regelmatig spelen in 1 van de jeugd criteriums (in de open reeks, gewoon voor de fun) en ik vraag mij toch echt af of dit de weg vooruit is voor het schaken. Nu dat is een andere discussie.

    Ik ga ze zeker niet pushen maar ik vraag me zelf af of ik ze ga stimuleren.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ik stimuleer ze niet. Mijn zoon (5 jaar) was dit jaar de jongste aangesloten schaker in Belgie maar raakt geregeld een maand geen schaakstuk aan en dat vind ik helemaal ok.

    Nee verslaafd zijn aan het schaken is niet gezond. Ik ken studenten die faalden in de examens door hun verslaafdheid of volwassenen die geen stabiele relatie konden aangaan omdat ze er niet in slaagden om hun schaakactiviteiten te verminderen.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Wel, ik denk dat ik je daarin zal volgen.

    Iets anders dat ik me al een tijdje afvraag is of het wel zo goed is om op (te) jonge leeftijd met schaken te beginnen voor de basis. Voor de top is geen discussie, die zijn allemaal jong begonnen. Ikzelf was 15 of 16 toen ik begon, nooit een talent geweest maar altijd graag geschaakt dus maak deel uit van de basis.
    Concreet vraag ik me twee dingen af: (1) indien ik vroeger zou beginnen schaken zijn (8J bv), zou ik dan nu nog schaken? en (2) Indien ik de dag van vandaag op mijn 15de zou beginnen schaken, zou ik het dan nog volhouden om tegen mijn verslaafde jeugdconcurrenten geduren jaren te verliezen?

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Ik heb heel wat spelers gekend die jong begonnen zijn met schaken en om allerlei uiteenlopende redenen gestopt zijn. Sommige waren inderdaad op 18 jarige leeftijd opgebrand na jarenlang gepusht te zijn door de ouders.

    Verslaafdheid is een taboe in het schaken maar we mogen ook niet stellen dat iedere schaker verslaafd is. Het gros van de spelers beschouwt het nog steeds als een spelletje dus puur voor de fun spelen is zeker nog mogelijk.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Dat het gebruik van verschillende stukken het schaken moeilijker en dus ontoegankelijker maakt, is een hardnekkige mythe. De loop van de stukken is kinderen vaak in een halve middag aan te leren, juist omdat de regels zo strak, overzichtelijk en weinig omvattend zijn: het ene stuk gaat recht, het andere schuin, en er zij er twee die beide mogen, waarvan de een een enkele stap mag en de ander zo ver als hij kan. De pionzetten zijn ook eenvoudig (vergeet even de en passant regel) en alleen het paard vergt iets meer aandacht. Maar ook weer niet zo waanzinnig moeilijk blijkt altijd (een beetje uitdaging mag er zijn!). Voila: na enkele lessen kun je volwaardig schaken!
    Mijn stelling is juist: schaken is een zeer eenvoudig spel (en volstrekt niet moelijker dan dammen!). En dus zeer toegankelijk voor kinderen. Wat de praktijk bewijst. Tot op zeer jonge leeftijd kinderen het spel reeds spelen. Vergelijk dat b.v. met het bridgespel, waarvan bekend is dat het pas vanaf een jaar of 10 enigszins aan kinderen besteed is, en dan nog slechts in een eenvoudige variant (mini-bridge). Een ander bewijs voor de eenvoud van schaken is het feit dat schaken de enige (!!) sport is waarbij kinderen/jonge pubers volkomen gelijkwaardig kunnen zijn aan zeer sterke volwassen spelers/professionals (misschien bij dammen ook?).
    Dus voor eens en voor altijd: schaken is simpel! Dat iedereen het op zijn eigen niveau doet is een ander verhaal. Maar dat geldt voor een ieder, jong of oud, amateur of grootmeester, en blijft altijd, en is allemaal relatief (vergeleken bij God is Carlsen ook een knoeier).
    Vanwege de eenvoud en tegelijkertijd (jawel) de oneindige complexiteit verdient het schaakspel m.i. juist veel promotie bij (jonge) kinderen. Omdat het eigenschappen bezit die fysieke sporten (minstens zo belangrijk zo niet belangrijker, mee eens) niet kennen.
    Iets meer oog voor deze unieke en charmante kant van het schaakspel van schakers zou welkom zijn. Of willen schakers graag dat hun sport als heel moeilijk te boek staat?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Moeilijk is relatief natuurlijk. Ik zie dat mijn zoon van 6 jaar na een paar minuten al vertrokken is met een nieuw fascinerend videospel en dan is een halve middag voor een paar random zetten te spelen geen concurrentie uiteraard.
      Trouwens zelf probeer ik soms ook eens een videospelletje en vaak ben ik verbaasd hoe mijn 6 jarige zoon mij dan assisteert met knappe strategieën die hij heeft uitgedokterd.

      Verwijderen