Schaken in films

Dat de coronacrisis veel miserie meegebracht heeft en nog zal brengen, staat vast. Echter net zoals bij elke crisis heb je ook mensen die eerder profiteren dan afzien. Zelf heb ik zeker niet te klagen. Het voorbije jaar was een goed jaar op het werk want meer dan ooit was er vraag naar uitbreidingen en verbeteringen van de bestaande telecomnetwerken. Er was een grote toename van het internetverkeer en dat kwam mijn sector erg ten goede. Bovendien moest ik zelf mijn huis hiervoor niet uit en kon ik dus veilig telewerken.

Financieel voel ik dus (voorlopig) geen last van deze crisis. Integendeel want naast goed gevulde dagen op het werk, heb ik ook nog nooit zo hard gespaard. Vele duizenden euros die ik normaal jaarlijks spendeer aan het schaken (zie Hoeveel geld spendeer je aan het schaken?) bleven op het spaarboekje staan. Zelfs de vele extraatjes die we onszelf gunden, hadden daar nauwelijks invloed op. Ik vergat dus zeker niet om onszelf te verwennen tijdens de lockdowns.

Zo kocht ik meer dan ooit schaakboeken in de voorbije maanden. Thuis breidde ik ons internetabonnement uit zodat we nu onbeperkt konden surfen en aan een dubbele snelheid. Echter misschien de grootste cadeau die we onszelf gaven, was wellicht een abonnement op Netflix. Ja ik ben dus een van de miljoenen nieuwe gebruikers die er in de laatste maanden is bijgekomen.

Voor slechts 8 euro per maand (dus het goedkoopste abonnement) krijg je er een geweldig aanbod van films en series. Vandaag vraag ik me dan ook luidop af waarom ik zo lang hiermee gewacht heb. Mijn dochter Evelien was al lang vragende partij maar ik zag er eerder het nut niet van in omdat ik zelf toch weinig tv keek. Trouwens om heel eerlijk te zijn, weet ik zelfs niet of ik zonder The Queen's Gambit ooit lid was geworden. In elk geval het waren de vele zeer positieve berichten rond die serie die mij uiteindelijk overhaalde en daar ben ik zeker niet rouwig om.

Want alleen voor die serie al was het zijn geld waard. Het is zonder twijfel het beste dat ik ooit over het schaken gezien heb op tv. Anderzijds moet ik ook toegeven dat ik nog niet veel schaken in films gezien heb. Ik herinner mij dat ik lang geleden ooit eens Searching for Bobby Fischer gezien heb maar dat vind ik een heel kinderachtige film. Een 6 jarig jongetje krijgt interesse voor het schaken en verbetert snel o.a. door de hulp van een eigen coach die betaald wordt door zijn ouders. De gebruikte studietechnieken zijn op zijn minst merkwaardig en sommige zelfs vandaag opvoedkundig totaal onaanvaardbaar.

Nu ik kan wel begrijpen waarom Netflix naar aanleiding van het grote succes door the Queen's Gambit deze film van 1993 opnieuw aanbiedt. Er is vandaag zeker vraag naar nieuwe films over het schaken. Netflix was wel zo slim om de film een andere titel te geven: Innocent Moves (Onschuldige zetten) want wie van de jongeren kent nog Bobby Fischer? Als je kijkt naar het entertainende Wat een jaar! op VTM dan snap je onmiddellijk hoe weinig onze jeugd afweet van het verleden.

Een modernere versie van deze film is Queen of Katwe uit 2016. We zien in deze film hoe enorm onze maatschappij is veranderd in de laatste 20 jaar. Het rijke blanke jongetje als hoofdrolspeler is vervangen door het arme zwarte meisje. De harde vaak spartaanse opvoeding in de film van 1993 is getransformeerd naar fluweel zachte lessen.

Het is wel zo dat ik deze film beter vind dan die van 1993. De grote problemen naast het schaken voor Madina Nalwanga zorgen dat het verhaal veel rijker is. Anderzijds wil ik wel nog een kleine kanttekening maken met schaak studeren. Beide verhalen zijn gebaseerd op echte personages. Phiona Mutesi uit Uganda behaalde een maximumelo van 1686 terwijl Joshua Waitzkin uit US het veel malen verder schopte met een internationaal meestertitel en 2464 elo. Vandaag bestaat veel discussie over ons Vlaams onderwijs die in verval is maar ik denk dat je inderdaad de beste resultaten pas kunt behalen door de spreekwoordelijke duimschroeven aan te draaien.

Nu ik ben akkoord dat we schaaktechnisch sowieso heel weinig kunnen leren van films. Zelfs bij de netflix-serie the Queen's Gambit is dit het geval. Dit werd onlangs nog eens expliciet ons duidelijk gemaakt in een aparte mini-documentaire van deze serie Creating The Queen's Gambit waarbij de regisseurs en acteurs hun kijk geven over hoe de serie tot stand is gekomen en bepaalde details uitleggen.

De allereerste zin in deze documentaire begint over dat de serie eigenlijk niet gaat over het schaken. Voor alle schaakfans wellicht een shock maar als je luistert naar de uitleg dan moet je hen gelijk geven. Het gaat in de eerste plaats over de vele problemen die Beth in haar leven ervaart en hoe ze die heel langzaam probeert te overwinnen. Net daarom hoor ik ook van veel niet-schakers dat ze geweldig genoten hebben van de serie. Je hoeft helemaal niet te kunnen schaken om de serie te volgen. Meer nog schaken lijkt een makkelijk spel en dat zal wellicht ook ervoor gezorgd hebben dat velen de stap gezet hebben om het eens zelf te proberen.

Ook Magnus Carlsen zegt in een recent interview dat hij veel partijen niet kende in de serie. Nu het is sowieso al heel lastig om tijdens een film een positie te herkennen uit een partij. Zonder het beeld stop te zetten, is het al helemaal ondoenbaar. Bovendien geeft de regisseur Scott Frank ook toe in Creating The Queen's Gambit dat het volstrekt onmogelijk is om op televisie iets schaaktechnisch goed te tonen. Daar is het medium gewoon niet geschikt voor. Zelf kon ik slechts 1 keer een schaakpositie herkennen in een film. Eveneens op netflix heb je tegenwoordig ook de film The Coldest Game. Het is een spionage-film die zich afspeelt tijdens de koude oorlog (voor de jonge generatie dus voor 1990 toen er nog sprake was van het IJzeren gordijn en de Sovjetunie).

Deze film van 2019 kreeg geen goede recensies, ook niet van Chessbase maar bevat schaaktechnisch wel enkele mooie partijen. Daarbij trok 1 van die partijen mijn aandacht want in een flits herkende ik de combinatie. Ik heb het in mijn vorig artikel "Geometrie" al gezegd dat het hart van het schaken zich bevindt in patronen herkennen. Wel ondanks ik slechts een deel van het bord voor een luttele seconde zag, herinnerde ik mij onmiddellijk het verhaal van Tim Krabbe Strangest coincidence ever or hoax. Het betreft hier een buitengewone combinatie die 2 keer op een paar jaar in verschillende partijen zou gespeeld zijn. Tot op vandaag weet men nog altijd niet wat waar of vals is. Dat de Poolse regisseurs uiteindelijk kiezen voor de Poolse combinatie is dan ook weer geen verrassing.

Kortom schaken in films blijft een moeilijk huwelijk. In de meeste gevallen heb je na de film meer vragen over het schaken dan dat ze in de film beantwoord zijn. Net daarom heb ik op de site van de Belgische online schaakclub nu een faq (frequently asked questions = veel gestelde vragen) gepubliceerd in 2 talen: Nederlands en Frans. Veel nieuwe schakers hebben vandaag heel veel vragen over het spel. Die vragen hebben wij proberen te beantwoorden en gebundeld in 2 categorieën: beginnen met schaken en tips voor clubschakers.

Opmerkingen en aanvullingen zijn uiteraard welkom. De lijst zal blijven groeien als we  nieuwe vragen ontvangen maar ik denk dat we voorlopig al een heel ruim aanbod hebben. Dus als jij of jouw vrienden vragen hebben over het schaken na het bekijken van een schaakfilm dan is dit zeker een goed adres om eens te kijken of het antwoord er niet toevallig al tussen staat. Tenslotte bedankt Steven Keirse/ W84therook voor de vele uren werk aan deze faq.

Brabo