vrijdag 15 november 2019

Schaken en copyright

In tijden waar de tv-gelden voor voetbalcompetities jaar na jaar weer nieuwe miljoenenrecords bereiken, hoeft het weinig verbazing te wekken dat eliteschakers zich afvragen of ze hun partijen niet te gelde kunnen maken. De oude meesters, Steinitz, Lasker, en anderen, ijverden in hun tijd voor royalties als kranten hun partijen publiceerden zie chesshistory.com/winter/extra/copyright.html.

Ook mindere goden zijn van mening dat de vele uren inspiratie en transpiratie die ze in hun schaakpartij geïnvesteerd hebben, de zetten verheffen tot een intellectuele creatie waarover een soort van eigendomsrecht zou moeten bestaan. Zo vertelde Brabo dat hij al vriendelijke vragen (en minder vriendelijk geformuleerde eisen) gekregen heeft om geen partijen te publiceren zonder toestemming van de speler in kwestie.

Copyright zoals het is … Kunnen schakers zich verzetten tegen de publicatie van hun partijen, net zoals een schrijver zich kan verzetten tegen de publicatie van zijn boek?

Het antwoord is neen. Copyright op schaakzetten bestaat niet. En gelukkig maar. Stel je maar eens voor dat je een claim riskeert voor inbreuk op het copyright als je in je eigen club één van de laatste grootmeesternieuwtjes in je favoriete opening op het bord zet. Of stel je voor dat je de weerlegging van één of andere variant, slechts mag spelen als je royalties betaalt aan de patenthoudende IGM. Het is duidelijk dat dit soort gekheden het schaken helemaal kapot zouden maken.

Copyright zoals we het kennen in ons huidig rechtssysteem, beschermt werken van letterkunde of kunst in de meest ruime zin van het woord. Dit gaat zowel om muziek, tekeningen, teksten, foto’s, camerabeelden, softwareprogramma’s, enz. Essentieel is dat het werk de persoonlijke stempel van de auteur draagt.

Sportprestaties vallen niet onder het auteursrecht. Je overtreedt geen copyright als je publiekelijk meedeelt dat voetballer x vanop 23,15 m afstand, tegen een snelheid van 70 km/u, de bal in de linkerbovenhoek sjot; net zoals je geen inbreuk op copyright pleegt als je publiekelijk meedeelt dat Caruana e4 gespeeld heeft, dat vervolgens Carlsen dit beantwoord heeft met c5, etc.) Dit is wat we de journalistieke vrijheid noemen.

Daarentegen zijn de camerabeelden die van een sportevenement gemaakt zijn, wel auteursrechtelijk beschermd. Om deze reden mag je geen foto’s of filmmateriaal van een andere site overnemen. Zelf foto’s of filmpjes maken mag in principe wel (al kan de tornooi-organisatie natuurlijk de toegang van cameraploegen er tot het evenement beperken en een exclusief recht verlenen aan één bepaalde zender om het evenement volledig in beeld te brengen).

Als je een foto gemaakt hebt, hebben de personen op de foto het recht om zich te verzetten tegen de publicatie ervan (dit is wat we het “portretrecht” noemen), tenzij het om publieke personen gaat én de foto niet in hun privé-sfeer is genomen. (bv. Als je op een schaakevenement een foto neemt van Magnus Carlsen mag je die publiceren aangezien Carlsen een publiek persoon is. Als je echter een foto genomen zou hebben van Magnus Carlsen buiten het schaken, mag je deze niet gebruiken zonder zijn toestemming, want dat behoort tot zijn privé-sfeer.)

Anders dan de zetten die gespeeld zijn in een bepaalde partij, is de analyse en commentaar op de partij wel auteursrechtelijk beschermd. Wie een tornooiboek schrijft, produceert een “werk van letterkunde”, zoals dat heet in de Auteurswet. Een partijbespreking draagt de persoonlijke stempel van de auteur en mag – in tegenstelling tot de partij – zelf niet gekopieerd worden zonder diens toestemming. (ook al is de partijbespreking geschreven door een veel minder begaafd schaker, en ook al heeft het schrijven van de partijbespreking minder originaliteit en minder intellectuele inspanning gevergd dan het spelen van de partij zelf)

Analoog aan dit principe, is een recept van een chef-kok niet auteursrechtelijk beschermd. Als de chef-kok een kookboek uitbrengt, zijn de manier waarop hij een recept uitlegt aan de lezer en de bijhorende illustraties auteursrechtelijk beschermd, maar niet het recept zelf. Het is dus best mogelijk dat een kok maanden nagedacht en geëxperimenteerd heeft om de juiste hoeveelheden van de ingrediënten te zoeken, terwijl de eerste de beste culinaire nitwit, een gerecht volgens hetzelfde recept kan namaken.

Copyright zoals het zou moeten zijn … Zouden schaakpartijen beschermd moeten worden door het copyright?

Mocht de publicatie van partijen of partijfragmenten aan banden gelegd worden, zou het eerste gevolg daarvan zijn dat er gewoon minder nieuws over schaken publiek beschikbaar zou zijn. Als schaken minder in beeld komt, zal de publieke belastingstelling automatisch verminderen. Meer dan 300 jaar geleden wist Say al dat een aanbod zijn eigen vraag creëert (link: https://nl.wikipedia.org/wiki/Wet_van_Say). Hetzelfde geldt ongetwijfeld voor schaakverslaggeving. Het is dan ook mijn diepe overtuiging dat we ons als schakers serieus in de eigen voet zouden schieten, mochten we de publicatie van onze partijen willen beknotten.

Het is de schaakverslaggeving die de interesse in het schaakspel levend houdt en dit op alle niveaus. De exploten van grote kampioenen als een Carlsen strekken jongeren tot voorbeeld om zich in het spel te verdiepen, maar evenzeer kan een regionale krant die een verslagje brengt van een lokaal schaakkampioenschap, de interesse in het schaakspel in de regio aanwakkeren en geïnteresseerden over de streep trekken om de schaakclub binnen te stappen. Hoe meer het schaken aan bod komt in alle mogelijke media (gaande van gespecialiseerde schaaknieuwssites tot berichtgeving voor een breed publiek in een regionale dorpskrant), hoe groter de kans dat er mensen geaffecteerd raken door de schaakmicrobe. Zien of horen over schaken, doet zelf schaken.

Zelf kan ik hier zeker over meespreken. Door een drukke job en een druk gezinsleven ben ik ruim 10 jaar gestopt met het schaken, maar in die tijd ben ik wel (weliswaar op een laag pitje) de internationale schaakactualiteit en de lotgevallen van vroegere schaakvrienden (zoals een Brabo) blijven volgen via het internet. Zo zijn de schaakkriebels bij mij nooit helemaal weggeweest en was de stap om te herbeginnen met competitieschaak niet zo heel groot eens werk en gezin minder tijd begonnen op te slorpen. Als ik in die 10 jaar helemaal niets meer gehoord zou hebben uit de schaakwereld, was de goesting misschien helemaal weggeëbd en was ik er allicht definitief mee gestopt.

De moraal van dit betoog is dat journalistieke vrijheid de motor is achter schaakpublicaties op alle niveaus. Mochten individuele schakers de publicatie van hun partij kunnen tegenhouden, zou verslaggeving over schaakwedstrijden bemoeilijkt worden. Een blog als deze zou allicht doodbloeden. Daarmee zou het schaken ook een stukje publieke belangstelling verliezen.

Als je het mij vraagt is het dan ook een heel goede zaak dat copyright niet van toepassing is op schaakzetten. Als iemand het in zijn hoofd zou halen om dit toch in te voeren, zal ik met overtuiging mee op de barricaden staan om het tegen te houden. 

Steven Keirse

14 opmerkingen:

  1. Ik heb na het lezen van dit artikel nog veel onbeantwoorde vragen.

    1) Dat er op schaakzetten geen copyright bestaat, lijkt mij vanzelfsprekend maar kan iemand verhinderen dat er een publicatie gebeurt die een collectie is van de grootste blunders van 1 persoon. Ik herinner mij dat er in het verleden enkele zulke dubieuze boeken gepubliceerd zijn geweest voornamelijk van publieke personen. De meeste spelers zijn trouwens heel gevoelig voor het publiceren van hun fouten. Het is geen toeval wanneer spelers zelf een partij voordragen dat ze bijna nooit een verliespartij zullen selecteren zie bv http://www.skdeurne.be/Partijen/Partijen.php (Ik was de enige die ook een verliespartij durfde af te geven). Het is ook 1 van de belangrijkste redenen waarom ik altijd tracht mijn analyses zo goed mogelijk te maken zodat ik niet onterecht zetten als foutief aangeef. Ik zie ook bv. in vlaanderen schaakt digitaal vaak dat alleen de zetten gepubliceerd worden van een partij zonder de namen van de spelers erbij te plaatsen.

    2) Magnus Carlsen is een publieke persoon maar wij amateurs uiteraard niet. Echter ik zie dat er op de meeste schaaktornooien nog steeds gefotografeerd wordt zonder enige toestemming van de gefotografeerde personen en die foto's daarna ook gepubliceerd worden. Op de scholen van mijn kinderen wordt expliciet gevraagd aan de ouders om een document te ondertekenen of foto's mogen worden genomen en kan je daarbij ook nog aangeven waarvoor ze gebruikt mogen worden (zo gaf ik zelf aan dat ze niet mogen worden doorgegeven voor commerciële doeleinden aan derden). Persoonlijk zou ik verwachten dat schaaktornooien dit ook zouden doen. Sommige schaaktornooien plaatsen al in hun tornooi-reglementen dat foto's genomen kunnen worden en op een website zullen worden gepubliceerd maar dat is eerder uitzondering dan regel. Van een expliciete goedkeuring tot het publiceren van foto's is al helemaal geen sprake. Sommige sites maken zich er dan van af met dat je altijd kan eisen om een foto te verwijderen maar dat is het "leed" toch al grotendeels gemaakt en is een "onzalige" foto al lang verspreid.

    Ik wil geen heksenjacht en het is ook helemaal niet in het belang van deze blog dat er vanalles verboden wordt maar vandaag heb ik niet het gevoel dat er duidelijkheid is.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. 1. Je kan niet verhinderen dat iemand een verslag uitbrengt over je partijen. Je hebt altijd recht van antwoord, als je niet akkoord met wat de schrijver over je zegt. Als je echt doelbewust alle blunders na elkaar zet, eventueel aangevuld met kwetsende commentaar met het oogmerk om iemand voor schut te zetten, ben je bezig met een lastercampagne. Laster heeft niets meer met journalistieke vrijheid te maken. (net zoals bv. een oproep tot geweld niet onder de vrijheid van meningsuiting valt)
    2. Als schaak-organisator heb je effectief de goedkeuring nodig van de spelers als je foto's van de spelers wil publiceren.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Ik ben zeker niet iemand die zich wegsteekt en heb menigmaal een analyse gemaakt en gedistribueerd van eigen partijen of op vraag van anderen maar toch in besloten kring.
    Maar dit https://chess-db.com/public/pinfo.jsp?id=211842
    Vond ik een brug te ver. Ik hoop ook dat de partijen die allen stammen uit 1 tornooi niet verkocht werden maar dat zullen we nooit weten. Ook kan een analyse je ook letterlijk raken of kraken. Er is ooit eens een analyse van een mijner partijen gemaakt door een alkmaarse meester en ik vond het enigszins onder de gordel.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik geloof niet dat websites zoals chess-db betalen voor partijen. Ik vermoed dat er wellicht ooit een file met partijen op de site van het tornooi waaraan je hebt deelgenomen publiek moet hebben gestaan die chess-db gedownload heeft. Chess-db heeft software om daarna automatisch partijen te ordenen volgens speler, elo, opening ...

      Dat sommige tornooien partijen zelfs van gewone amateurs publiek plaatsen, begrijp ik ook niet goed. Publicitair hebben ze geen enkele waarde en de betrokken spelers vinden het meestal helemaal niet leuk. Ik vond het laatst ook allerminst grappig dat chessbase onbelangrijke rapidpartijtjes van mijn zoon Hugo had bewaard in hun database. Alles proberen ze te downloaden want men moet natuurlijk de quota (x aantal partijen van y aantal speler per jaar) halen om te kunnen verkopen. Het is volstrekt legaal maar ethisch vind ik het op zijn minst dubieus.

      B.t.w. het ziet er naar uit dat chess.db hetzelfde lot zal ondergaan als de meeste andere schaaksites. Er zijn al 4 maanden geen nieuwe partijen meer toegevoegd dus het lijkt mij dat men het project heeft opgegeven. Het up to date houden van een database is dan ook geen lichte job want je hebt nooit gedaan. Vrijwilligers houden zoiets nooit vol en zonder stabiele commerciele inkomsten stopt het.

      Verwijderen
  4. Steven en Brabo, laten je me toe een spaanse vertaling van stuk van je tekst op een mexicaanse facebookpagina te zetten? Enkel omdat het me interessant lijkt.

    Groeten van Seppe De Vreesse

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Geen enkel probleem voor mij en ik denk ook niet dat Steven enige bezwaren heeft. Echter ik weet niet in hoeverre het artikel ook internationaal geldig is. Ik vermoed dat Steven als jurist het artikel heeft geschreven vanuit de Belgische/ Europese wetgeving. Het is ook de belangrijkste reden waarom ik afzie om het artikel te vertalen naar het Engels op mijn Engelse schaakblog.

      Leuk om je nog eens te horen. Soms zie ik je naam nog eens verschijnen op een schaakwebsite en ben altijd benieuwd hoe je daar in Mexico je leven hebt opgebouwd.

      Verwijderen
    2. Dag Helmut,

      Wel ik ben sinds 13 jaar leraar geschiedenis op een middelbare school die direct van de universiteit afhankelijk is. Ik heb ook geschiedenis gegeven aan de faculteit, al even lang getrouwd en met een zoontje van 11 jaar. Binnenkort ga ik online commentaar geven tijdens het Carlos Torre tornooi (13 tot 18 december) en dan zie je me wel opduiken op een website. Ik geef je de link alvast door.

      Af en toe, als ik weer even met schaken bezig ben, kijk ik eens op je site.

      Groeten

      Verwijderen
    3. Dag Seppe,
      Van mij mag dat zeker. Leuk om van jou een teken van leven te ontvangen, vanuit Mexico dan nog.
      Het Mexicaanse auteursrecht zal wel zijn particulariteiten hebben, maar de regels rond copyright vloeien grotendeels voort uit internationale verdragen die allicht ook in Mexico gelden.
      Misschien kan de Spaanse vertaling een Mexicaanse jurist triggeren om er zijn licht op te laten schijnen.
      Mvg,
      Steven

      Verwijderen
    4. Groeten Steven,

      Ik draag tegenwoordig wat bij omtrent schaken op de facebooksite www.facebook.com/tuturnodejugar

      Ik wil er eens stukjes van vertalen. Ik laat het je weten!

      Verwijderen
    5. Een boek dat Helmut de theoreticus moet interesseren:

      The Modernized Berlin Wall Defense, ik heb Kannappan geinterviewd

      https://www.facebook.com/watch/?v=585669435540534

      Verwijderen
  5. Dag Brabo,

    interessant stukje over het fotorecht.
    Jammer genoeg vrees ik dat het niet compleet is. Namelijk een toernooi is een (sport)evenement.
    Daar gelden natuurlijk weer wat afwijkende regels.
    Op overzichtfoto’s van een evenement liggen er geen portretrecht vast. Maar de personen hebben altijd het recht om te vragen bepaalde foto’s niet te gebruiken.
    Foto van de spelers tijdens het tornooi mogen gepubliceerd worden tenzij speler vraagt om niet gepubliceerd wegens privacy-overwegingen. En nog zo’n een moeilijke regel, “het belang om niet publiekelijk belachelijk gemaakt te worden”.

    Indien het één van de vele jeugdtornooien gaat, ligt het nog moeilijker, heel moeilijk zelfs.
    Ik ben actief als fotograaf voor “Schaken in België”, en ben tevens jeugdcoach.
    Velen zagen mij foto’s nemen op tornooien en op jeugdtornooien van eigen jeugdspelers, en kwamen naar mij toe om ook van hun kind(eren) een foto te hebben. Zeker eenmaal de ouders het eindresultaat zagen van de door mij genomen foto’s.

    Ik probeer altijd zo veel mogelijk de volgende punten op de gevoelige plaat te krijgen, zoals concentratie, emoties, enz. En dit zonder die personen (kind) in een belachelijke positie te trekken.

    Ook weten ze dat de foto zoveel mogen delen als ze willen (enige dat ik vraag is dat de naam “schaken in Belgie” vermeld blijft. Verder is er ook geweten dat ik niet van plan ben om die foto’s te misbruiken voor commerciële doeleinden, en er ook streng op toe zie dat dit niet zal gebeuren onder gelijk welke voorwaarden.
    Ondertussen heb ik reeds van enkele foto’s die na toestemming van de persoon, of ouders indien het gaat om minderjarige om de betreffende foto te mogen gebruiken voor affiches.
    Moesten er toch derden zijn die foto’s willen gebruiken voor commerciële doeleinden dan worden ze niet vrijgegeven zonder in toestemming heb van de betrokken persoon.

    Indien ik dit zie zullen de volgende stappen genomen worden, proberen de ouders te contacteren om gemeenschappelijke stappen te ondernemen. Maar hoe dan ook start ik alvast de procedure gebaseerd op het fotorecht.

    Zoals je ziet doe ik mijn best om zo goed mogelijk binnen de lijntjes van de wet te blijven.
    Verdere vragen, laat mij maar iets weten.

    Ronald

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik stel mij de vraag of een foto waarop slechts 1 speler afgebeeld staat wel juridisch als overzichtsfoto van een evenement kan worden beschouwd. Ik zou dit kunnen begrijpen als we het hebben over de tornooiwinnaar maar ik twijfel sterk of dit ook geldt voor de gemiddelde deelnemer.

      In het verleden heb ik ook enkele foto's genomen van schakers in tornooien maar ik vroeg steeds uitdrukkelijk aan elke speler hiervoor mondeling toestemming. Uiteraard nam ik dan enkel foto's voor de start van de partijen om zeker niemand te storen. Mensen die te laat aan hun bord zaten, kon ik hierdoor spijtig genoeg niet fotograferen.

      Verwijderen
  6. Tot wat dient het partijen te katalogeren vzn spelers onder de oude fide limiet van 2200 elo ?
    Op die site gaat het er niet over mijn partij te tonen en de opningen die ik speel te katalogeren maar ook mijn tendens tot stukkenruil en blunderen te identificeren. Het roept een soort waarde oordeel op en net dat vind ik erover. Dat eerste klasse voetbal analisten heeft die zich buigen over wat goed en slecht was op collectief en individueel niveau kan ik vatten.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Het is naief om te denken dat er beneden de oude fide limiet van 2200 elo geen spelers zijn die zich voorbereiden. Een site zoals chess.db faciliteert de spelers die zich willen voorbereiden. Informatie zoals openingen, tendens tot snelle remises... van tegenstanders zijn hierbij nuttige informatie.

      Dat je geen publieke informatie van jezelf wenst, spreekt voor zich maar de enige mogelijkheid om dit af te dwingen is niet schaken in clubverband.

      Je kan je tenslotte de vraag stellen wat een site zoals chess.db kan winnen. Wel ik zie dat er reclame wordt getoond op de site. Meer bezoekers betekent meer reclame-inkomsten. Zolang er voldoende spelers zich wensen voor te bereiden met chess.db gaat het verder.

      Verwijderen