Probleemzetten

Een spectaculaire partij met tal van tactische wendingen zal normaal het grote publiek meer aanspreken dan een meer positioneel gespeelde partij. Offers en tegenoffers zijn niet alleen fascinerend maar ook vaak veel makkelijker te begrijpen dan zogenaamde mooie stille zetten. Het is dan ook geen toeval dat ik in mijn blogartikeltje mijn mooiste zet uitsluitend koos voor tactische stellingen. Het concept kritieke zetten goed uitleggen, is niet makkelijk met stille zetten die in evaluatie soms weinig of niets variëren met de alternatieven.

Desalniettemin zal ik niet ontkennen dat ik ook erg kan genieten van een of meerdere stille zetten. Omdat er in een partij vaak heel wat stille zetten worden gespeeld die in de meeste gevallen banaal zijn, is het m.i. niet overbodig om te beschrijven wat als mooi kan worden bestempeld. M.i. is de belangrijkste karakteristiek dat de zet zeldzaam moet zijn maar tezelfdertijd functioneel moet blijven. Onlangs stootte ik via de blog van David Smerdon op een partijtje tussen L'Ami-Krasenkow waarin de eigenzinnige zet Lh8-a1 werd gespeeld.

Een loper in de hoek heeft een minimum aan potentiële velden waar hij naar toe kan gaan. Dus een loperzet waarbij men moedwillig van de ene hoek naar de andere gaat, is niet iets wat we geregeld op het bord zien. Dankzij een oud artikel van de fantastische website van Tim Krabbe komen we te weten dat deze zet ongeveer 1 keer per x aantal duizenden partijen voorkomt. Vervolgens is het ook eens leuk om te weten welke zet nu het zeldzaamst is. Wel behalve een aantal minorpromoties blijken alle zetten al 1 of meerdere malen in de praktijk gespeeld te zijn. Het is te zeggen als we de lange notatie gebruiken. Als we de korte notatie gebruiken dan ben ik hier niet helemaal zeker van zelfs als we geen minorpromoties in rekening brengen.

Een paard aan de rand is schakers schand is een bekend Nederlands spreekwoord dus we zullen niet te snel een paard aan de rand spelen. Het plaatsen van een paard in de hoek, is uiteraard nog veel minder gebruikelijk maar desalniettemin niet uiterst zeldzaam wat Herman Grooten recent nog illustreerde in enkele artikeltjes op schaaksite: vier maal een paard op h1 en gespot 56 paard naar de hoek. Pas echt vreemd wordt het als je een paard in de hoek plaatst wanneer je de keuze hebt tussen 2 paarden. Ik bedoel je speelt een zet zoals Pba8, Pca8, Pgh8, Pfh8, Pba1, Pca1, Pfh1, Pgh1. Zelf speelde ik zulke zet 1 keer in mijn carrière tegen Alexander Raetsky die na het tornooi grootmeester werd.

Na de partij lachte mijn tegenstander mij uit voor de meeste idiote zet die hij ooit had gezien alhoewel ik ze vandaag nog steeds geen slechte keuze vond. Op zet 36 miste ik trouwens een prachtige remisekans met Tc1 gevolgd door Txc5. Nu ik geef wel toe dat je met zulke zetten weinig partijen zult winnen. De oud-wereldkampioen Anatoly Karpov heeft het wel eens gedaan maar hij was toen nog erg jong zie zijn 29ste zet Pfh1 tegen Fedin. Van de 8 mogelijkheden, heb ik er 7 teruggevonden maar ik vermoed dat ook Pba1 wel eens gespeeld zal zijn. Heel wat onmogelijker wordt het wanneer we de bijkomende voorwaarde stellen dat de zet niet mag gespeeld worden op de eigen speelhelft. Ik bedoel bv. Pba8 met wit i.p.v. zwart. Puur uit nieuwsgierigheid daag ik de lezer uit om zulk voorbeeld uit de praktijk te zoeken (dus zonder vals te spelen en zelf een partij ineen te knutselen).

Tot daar de speciale zetten maar pas echt mooie zaken kan je zien wanneer meerdere stille zetten gecombineerd worden. Zo gaf onlangs Luc Winants terecht aan dat er in zijn partij tegen Moens een leuk moment zat op de zetten 31 en 32.

We mogen hier terecht spreken van een echte bristolruiming. Een licht stuk ruimt plaats voor een zwaarder stuk. In de probleemwereld is dit welbekend maar in een bordpartij zie je zoiets uiterst zelden. Een stapje verder gaat onderstaande analysestelling waar ik reeds in 1997 een leuk openingsnieuwtje in ontdekte. Volgens mijn databases is de zet trouwens nog steeds niet gespeeld in de praktijk.

Hier ruimt het zwaardere stuk plaats voor een lichter stuk. In mijn oud probleemboek staat zoiets benoemd als Turton-Bristol maar ik heb ook andere benamingen gevonden dus er bestaat discussie over de juiste benoeming. Tenslotte wil ik ook een echte probleemstelling eens voorleggen die ik als huisschaker iets meer dan 20 jaren geleden heb gemaakt. Er bestaan veel mooiere uitwerkingen van het thema maar het lijkt mij toch gepast in de context van dit blogartikeltje. De oplossing heb ik onderaan het artikeltje geschreven voor de lezers die het eens willen proberen alhoewel ik vermoed dat het te gemakkelijk is met het voorafgaande verhaal.

Wit geeft mat in 3

Ik twijfel sterk of dit soort probleemzetten wel kunnen in de bordpraktijk. In elk geval tonen schaakcompositities duidelijk aan dat het schaken veel meer mogelijkheden verbergt dan we ooit in een bordpartij zullen zien. Ik meen daarom ook dat we best niet te snel naar de zeldzame/ probleemzetten moeten zoeken in een partij. Het is niet met dit soort zetten dat we een partij in ons voordeel zullen beslissen of je moet al een erg sterke speler zijn zoals de grootmeesters in bovenstaande voorbeelden.

Brabo

Oplossing:
Loydse ruiming: Een stuk ruimt plaats voor een ander stuk die in tegenovergestelde richting hiervan gebruik maakt.
1.Lh8 (dreigt Db2#), Kb7 2.Dg7+ Kb6 3.Db2#