Excelsior

Zelfs na vele jaren schaken blijft het spel mij verrassen met leuke wendingen en combinaties. Geregeld probeer ik hierover op deze blog te rapporteren zoals in de artikels probleemzetten of de paardenlokker. Ook deze maal wil ik het eens hebben over een leuk fragment dat ik recent in mijn bordpraktijk ontmoette. 

In mijn partij tegen de Deen Jens Frederiksen rekende ik een mooie variant uit in het middenspel waarbij een pion promoveerde dankzij enkele offers. Geregeld wordt in het eindspel een pion gepromoveerd (vooral als de tegenstander niet vroeg opgeeft zoals in openen met de f pion) maar het is erg zeldzaam dat zoiets vroeg in een partij kan gebeuren. Als de promotie dan ook nog tot stand komt na een zinvolle combinatie van pionzetten dan kan men spreken van het Excelsior-thema. De benaming is uiteraard bekend vanuit de probleemwereld waar men strikte regels hanteert. Zo geeft men op Arves aan dat er van een Excelsior-thema pas gesproken kan worden als in de oplossing een pion van zijn beginpositie (2de/7de rij) promoveert op zijn eigen lijn. Nu meen ik dat zelfs mijn fragmentje aan deze strikte voorwaarden voldoet, zie hieronder.

Het is een beetje spijtig dat het slechts een variant betrof en niet de partij zelf. De partij had wellicht anders kunnen verlopen want toen ik achteraf vroeg of mijn tegenstander ook de promotie had gezien, begreep hij niet wat ik bedoelde. Nu zullen sommigen wellicht beweren dat het geen zuivere Excelsior is omdat er een (noodzakelijke) tussenzet was. Arves spreekt niet over het al dan niet toelaten van tussenzetten in de oplossing maar hierover bestaat wel discussie. Voor Tim Krabbe mag het wel en ook hij schreef uiteraard al eens iets over dit thema, zie dit artikel. Nu de discussie gaat niet alleen over de tussenzetten. Sommigen menen dat een promotie niet hoeft op de eigen lijn van de pion. Voor anderen hoeft er zelfs niet eens te worden gestart van de beginpositie. Een alom erkende terminologie is mij niet bekend dus net zoals met de benaming van de Turton-Bristol (die ik gebruikte in het blogartikeltje probleemzetten) leggen we ons beter neer bij het feit dat er meerdere beschrijvingen gebruikt worden.

Als we een meer ruime beschrijving gebruiken van het excelsior-thema dan kunnen we een mooie collectie van partijen terugvinden in de databases. De erg actieve internetgebruiker Domdaniel heeft zelfs een hele pagina aangemaakt van dubbel Excelsiors bestaande uit stukken slaan. Ik heb er eentje van geselecteerd waarin de bekende Pools/Franse grootmeester Savielly Tartakower mooi won met zwart.

Voor meer lekkers moet je dus klikken op de link maar veel voorbeelden gebruiken wel dezelfde opening waardoor de waarde zakt. Nu we praten over de Excelsior vind ik het tevens gepast om ook nog eens het eerste probleem met dit thema boven te halen van niemand minder dan een van de grondleggers van schaakproblemen: Samuel Loyd. Hieraan hangt trouwens ook nog een leuk verhaal aan vast.

Loyd had een vriend die er prat op ging dat hij altijd het stuk kon aantonen dat mat zou geven op het bord. Als grap componeerde Loyd een stelling en maakte als weddenschap dat zijn vriend niet een stuk kon aantonen die geen mat zou geven in de hoofdlijn. Daarop wees zijn vriend naar de pion op b2 en verloor de weddenschap. Als opgave werd vervolgens vermeld dat wit mat geeft in 5 zetten met het minst waarschijnlijk stuk of pion.

Het probleem ging de wereld rond en de naam Excelsior bleef altijd plakken bij dit merkwaardig thema. Heb je zelf ook iets grappigs of eigenaardigs gezien in je partijen en wil je dit delen met anderen dan staat mijn blog nog altijd hiervoor open.

Brabo