Opkomst en teloorgang van schaaktornooien

Opkomst en teloorgang van schaaktornooien

Net zoals alles in dit leven, kennen schaaktornooien een beginfase, een volwassen fase en een uitdovende fase. Tornooien kunnen op twee manieren beginnen: ofwel is er een groep schakers die – vaak op amateurbasis – een tornooi beginnen, dat steeds meer succesvol wordt en uitgroeit tot een vaste afspraak op de kalender. Een andere mogelijkheid is dat een mecenas zijn (“haar” komt niet vaak voor) portefeuille opentrekt en meteen van start gaat met grote namen – of het amateur-initiatief overneemt.

We kennen allemaal de eerste versie – en vaak zijn dit de leuke tornooien, waarin je tegen bekende en minder bekende schakers van eigen land speelt. Dergelijke tornooien zijn vaak kleinschaliger of minder prestigieus, maar hebben een grote schare volgelingen. Misschien het beste voorbeeld blijft de open van Gent, dat al decennialang op de woeste zeeën van conjunctuur, concurrentie op de kalender en … de Gentse feesten vaart. Het is een tornooi dat de kinderschoenen ontgroeid is en al een tijdje in de volwassen leeftijd vertoeft (de 40^ste editie komt eraan) – nog altijd ondersteund door de leden en medewerkers van de KGSRL, maar de financiële kant is ook afgedekt door sponsor Eastman. Een tornooi waarvan we mogen hopen dat het nog lang blijft doorgaan.

Een totaal andere aanpak heeft bv de Grenke Open in Karlsruhe genomen. Het tornooi kent rond Pasen zijn tweede editie en nu (27 maart) al zijn er meer dan duizend (jawel, 1000!) spelers geregistreerd, waaronder 204 titelhouders. Grenke least IT-diensten aan KMO’s en met dat businessmodel is blijkbaar goed geld mee te verdienen. We hebben in België ook zo’n periode gehad, toen Bessel Kok baas was bij Swift en Brussel eind jaren ’80, begin jaren ’90 plots schaaktornooien had waaraan de wereldtop deelnam (OHRA en Swift, gevolgd door de kandidatenmatchen). Als speler kan je enkel maar denken: profiteren zolang het duurt en hopelijk duurt het lang.

Ondergang en stopzetting

Het meest recente voorbeeld dat ik uit eerste hand heb, is het 33ste tornooi van Cappelle-la-Grande, dat dit keer zonder sponsoring doorging. Gevolg: geen geld meer voor uitnodigingen, en dus ook geen toppers meer (Kamsky, Yusupov, Iturrizaga…). Het scheelde trouwens niet veel of het tornooi was helemaal niet doorgegaan. Enkel de lokale (groot)meesters wilden nog eens passeren (in 2017 waren dat Alexandre Dgebuadze en Jean-Marc Degraeve), nu vooral aangelokt door de grotere kans op de eerste prijs. Gevolg: ook wat minder interesse van de “gewone” spelers – want geen kansen meer om tegen grootmeesters uit te komen. De lokale kranten berichtten over uitstaande schulden, gevolg van het genereuze beleid dat gevoerd werd (le phare dunkerquois. Het vreemdste is wel dat zelfs de eigen website het nalaat om het tornooi nog wat bekendheid te geven op internet – ik heb nog nergens de eindklassering gepubliceerd gezien. Toch wat kortzichtig, om zo de opties voor de toekomst te beperken.

Van het vangnet dat er zou moeten zijn na vertrek van de sponsor – de begeesterde amateur-organisator – is hier niets te merken. Spijtig. Hierna twee foto’s die het verschil illustreren.

Cappelle-la-Grande in 2016: een bomvolle zaal en ook de twee platformen zijn goed gevuld. Sponsoring en vlaggen decoreren de wanden van de speelzaal.

Cappelle-la-Grande in 2017: weinig animo, weinig bezoekers, een te grote zaal voor het aantal deelnemers dat er is; op het podium slechts drie topborden.

Het meest bekende voorbeeld is natuurlijk Linares (1978-2010, 27 edities). Het toptornooi van Luis Rentero (1932 – december 2015), een kruidenier die incasseerde toen hij zijn supermarktketen verkocht aan Delhaize, kwam abrupt tot een einde toen de geldkraan opdroogde. Er werd nog even geflirt met alternatieve formules (waaronder een formule waarbij de helft van het tornooi doorging in Mexico (jetlag!)), maar het gesloten tornooi dat ooit “het Wimbledon van het Schaken” werd genoemd, is niet meer. Jammer, het was het eerste echte supertornooi dat jaar na jaar enkel de wereldtop uitnodigde en zo een maatstaf was van who’s who in het schaken. Het nadeel van die evolutie was echter dat de wereldtop het best aangenaam vond om uit te komen in tornooien met veel startgeld en weinig “elo-risico”. Verliezen van een 2700-2750 collega is minder elo-pijnlijk dan van een 2550-2600 patzer. Linares was eigenlijk de real-life versie van wat Andy Soltis beschreef in “Los Voraces”: een miljonair die in een woestijndorp de wereldtop verzamelt om de picking order van dat jaar vast te leggen (dit doet denken aan de legende in de worstelwereld, waar éénmaal per jaar een echte (geheime) kamp plaats vindt, die bepaalt wie intrinsiek de beste is, zodat de show events voor het publiek zonder verdere harde strijd en risico op blessures kunnen afgewerkt worden). Los Voraces werd geschreven als rubriek voor het roemruchte chesscafe.com (toen het nog gratis was) en is nu te koop als boekje, maar je kan het zeer leesbare werkje toch gratis op Google Books vinden.

Maar Linares was duidelijk een “kunstmatig” tornooi: niet gedragen door een lokale schaakclub of enthousiastelingen, die ook gratis eens de handen uit de mouwen willen steken. Wat dat betreft lijken tornooien als Hastings, Reggio Emilia en Wijk aan Zee stressbestendiger en duurzamer. Is het trouwens toeval dat deze drie tornooien geconcentreerd zijn in de wintermaanden?

Een opmerkelijke trend was er trouwens in Spanje in de 90’er jaren, waar het ene na het andere toptornooi werd opgezet. Het was alsof steden zich verplicht voelden om een schaaktornooi te hebben om mee te tellen; Dos Hermanas, Madrid, Leon… Het was prima voor de ontwikkeling van het schaaktalent van Topalov en het trok meerdere schakers aan om zich tijdelijk of definitief in Spanje te vestigen (Salov, Ljubojevic). Gelukkig profiteerde ook het Spaanse schaakleven ervan en konden spelers van meestersterkte opklimmen tot IGM niveau. Een decennium later was het geld op, bouwwerven werden stilgelegd, ruwbouwgeraamtes waren stille getuigen van verwoestse dromen.

   

Schaaktornooien als indicator van een bubble? Misschien – geld moet rollen en sponsoring is een manier om dat te doen. De cultuur en volksaard zal dan beslissen waar een mecenas het meest waardering of exposure denkt te creëren – in België is dat voor het ogenblik nog voetbal. Schaken is nog te apart en blijft zo een behoeftig kind, dat het moeilijk heeft om zich te plaatsen als sport, cultuur of kunst, en zonder geld kan het niet overleven of talent (en iconen) cultiveren. Maar wat het langdurig organiseren van tornooien betreft is er nog altijd de liefde voor het spel nodig.

HK5000