Computers worden autonoom deel 3

Een niet-schaker kan niet begrijpen wat er leuk is om uren naar een schaakbord te staren zeker wanneer het mooi weer buiten is om bijvoorbeeld te barbecueën. Ik praat daarom ook weinig of zelden over het schaken met niet-schakers. Echter de schaakwereld is evenmin homogeen. De competitiespelers zijn de belangrijkste en grootste groep maar er zijn ook niches waarvan de computerfreaks als de meest zonderlinge worden beschouwd. De nerds van de nerds ofwel een soort supernerd.

Tenminste zo was het tot voor kort want ik zie in het voorbije jaar een duidelijke kentering. De komst van AlphaZero eind 2017 veroorzaakte een kettingreactie. Dit is een groot verschil t.o.v. Deep Blue die in 1997 de regerende wereldkampioen Garry Kasparov versloeg. Toen werd het revolutionair schaakprogramma ontmanteld en bleef de schaakwereld verweesd achter. Deze keer werd het momentum behouden want de programmeercode werd vrijgegeven waardoor een groep bollebozen aan het werk gingen om AlphaZero voor de gewone sterveling te maken. Ik bedoel natuurlijk lc0 of ook wel leela genoemd (meer hierover in een later artikel).

Na decennia van de traditionele alpha-beta programmering zien we nu de steile en zeer spectaculaire opmars van neurale netwerken waardoor we in de recente tcec-kampioenschappen een clash van stijlen konden opmerken. Aantrekkelijke partijen gecombineerd met een goede marketing-strategie zorgden voor een explosieve toename van het aantal schaakfans die computerschaak volgen zie onderstaande grafiek die het aantal viewsessies per maand voorstelt van TCEC.

Bron: http://www.chessdom.com/tcec-season-15-to-ab-or-nnot-to-ab-that-is-the-question/

Als je 2 miljoen viewsessies per maand kunt halen met slechts 1 lopende partij per keer te tonen dan is dit toch iets uniek. Ok Carlsen doet nog steeds veel beter maar 99,9% van de andere profschakers haalt die cijfers nooit. Trouwens het is niet het enige waaruit blijkt dat computerschaak snel aan populariteit wint. Op youtube zien we een zeer snelle stijging van het aantal filmpjes over computerpartijen maar ook in verslagen van gewone tornooien tussen mensen wordt steeds vaker gerefereerd naar computerpartijen. Een paar jaar geleden was dit nog volstrekt ondenkbaar. Tot voor kort werden computerpartijen enkel gezien als een test om te weten welk programma het sterkst is. Het was totaal uit den boze om computerpartijen als evenwaardig te beschouwen als partijen gespeeld tussen mensen. Wel vandaag zien we dat een verslaggever niet meer aarzelt om een partij van topgrootmeesters te vergelijken met een partij tussen Lc0 en Stockfish zie fide grand prix moscow semifinal chess.

Alhoewel de grootmeesters een paar uur later begonnen aan hun partij dan de schaakprogramma's vermoed ik dat het toch toeval was. Nakamura had de variant al een paar weken eerder in een rapid gespeeld en zoiets mist een top-professional zoals Grischuk natuurlijk niet in zijn voorbereiding. Anderzijds is het wel zeer opmerkelijk dat de schaakprogramma's zonder openingsboek of menselijke interventie erin geslaagd zijn om zulke hyper-moderne opening te selecteren.

Dit laatste is een zeer opmerkelijk en belangrijk gegeven. In tegenstelling met een paar jaar terug zien we nu in computerschaak ook zeer interessante openingen verschijnen voor de bordspelers en dit is iets wat de topspelers niet is ontgaan. Zelf hou ik al sinds 2010 een database bij van computerpartijen om die te gebruiken in mijn analyses zie bv. databases gebruiken. Ik was hiermee een buitenbeentje maar dit is aan het veranderen. Ik ben er vrij zeker van dat elke ambitieuze professional vandaag een database bijhoudt van computerpartijen dus ook Magnus Carlsen. Het is te zeggen zijn entourage doet dit uiteraard wat je o.a. kunt afleiden uit een twitterbericht van zijn secondant, de Deense sterke grootmeester Peter Heine Nielsen: "Computerschaak is spectaculair."

Echter de computerpartijen hebben ook het spel van Magnus beïnvloed. Zo valt het op dat diverse nieuwtjes eigenlijk gewoon al gespeeld werden in computerpartijen. Zowel tijdens de wk-finale gespeeld tegen Caruana eind vorig jaar als in de tornooien daarna zien we hiervan duidelijk sporen.

De opening is het laaghangend fruit maar ook de latere fasen in computerpartijen kunnen leerrijk zijn. De Amerikaanse topgrootmeester Sam Shankland had nooit onderstaande partij opgegeven indien hij ronde 35 had gezien van de tcec superfinale seizoen 12. Ik gebruikte de stelling al eerder in mijn artikel vals nieuws om de toename in eindspelsterkte te illustreren van Stockfish.

Vroeger werd een schaakprogramma gezien als een ding. Vandaag zien we dat meer en meer mensen het als een entiteit beschouwen. Heel wat schakers supporteren voor hun favoriete programma via de chatbox of fora. Sommigen gaan zelfs zo ver om een eigen website hiervoor te creëren zie bv. mytcecexperience.

Kortom het verschil vervaagt tussen mens- en computer-partijen. Ex-Machina was vorige dinsdag nog eens op tv maar blijkt vandaag dus meer werkelijkheid dan science-fiction te zijn voor het schaken.

Brabo