Catenaccio

De jeugd is de toekomst van morgen. Terecht wordt heel wat aandacht geschonken aan onze jeugd maar dit betekent geen vrijgeleide om de (iets) oudere schakers al af te schrijven. Dit werd nogmaals getoond door sterke Jan die in het Griekse Eretria Europees kampioen werd bij de + 65 jarigen. Een TPR meer dan 200 punten boven de eigen rating terwijl je slechts de 5de startrating hebt, is toch iets wat je eerder zou verwachten van een opklimmende jeugdspeler.

De uitzondering bevestigt de regel maar daar ging Marcel Van Herck op het Vlaams kampioenschap niet mee akkoord. Vooraf was hij gebombardeerd als kanonnenvoer maar tot ieders grote verrassing werd hij ei zo na kampioen met een TPR wel 332 elo hoger dan zijn rating.

Marcel Van Herck

Ei zo na is helemaal niet overdreven als je weet dat hij de hoogste TPR neerzette van de 7 leiders (of ruimer genomen van het hele deelnemersveld) en vorig jaar TPR nog als eerste scheidingssysteem werd gebruikt om Steven Geirnaert tot Vlaams kampioen te kronen. Nu vorig jaar was er ook heel wat kritiek op TPR als scheidingssysteem en dat was niet allemaal onterecht. Marcel toont trouwens zelf aan dat rating soms heel relatief is. Edo Phoenix op Caballos forum liet optekenen dat Marcel te weinig rating heeft.

Het nieuwe scheidingssysteem werd zeker niet door iedereen geapprecieerd maar ik vraag mij af welk systeem ooit perfect kan zijn bij 7 spelers die gelijk eindigen. Rapidwedstrijden zullen ook een hele tijd in beslag nemen met 7 spelers dus niet iedereen zal daar mee gelukkig zijn zonder maar te denken aan organisatorische problemen. Uiteindelijk vind ik de keuze voor meeste winsten en meeste zwartpartijen niet onlogisch. Het is de organisatie hun volste recht om een extra beloning te geven aan spelers die bereid zijn om risico's te nemen zelfs al heeft dit niet perse iets te maken met beter schaken. De scheidingssystemen waren op voorhand bekend zie reglementen dus men kon zijn tornooistrategie erop afstemmen.

Ik wijk af van waarover ik het wil hebben in dit artikel want dat is natuurlijk Marcel. Marcel heeft niet de krachtige aanvallende speelstijl van Jan maar toch bleek dit tornooi zijn aanpak erg verraderlijk voor heel wat spelers. Zijn tegenstanders soms honderden punten hoger voelden zich verplicht om op winst te spelen maar liepen geregeld op een dodelijke counter.

Op schaakfabriek liet Adrian Roos optekenen dat het niet zonder risico is om vol voor winst te gaan tegen Marcel Van Herck. Stefan Docxs blunder van een ronde eerder tegen Marcel is iets te zwaar om dit toe te wijten aan op winst te spelen maar feit is wel dat Marcel met zijn erg afwachtend spel zeker ook de alertheid bij Stefan deed afnemen. Echter zijn partij tegen Rein past wel zeker weer helemaal in het plaatje. Rein speelt vol op winst, kan de winst al ruiken maar mist iets en plots kantelt het spel.

Ik snap heel goed hoe onverdiend en onnodig zulke nederlaag voelt want in mijn eigen praktijk heb ik tot scha en schande hetzelfde al meegemaakt met Marcel. Onze vorige ontmoeting in 1999 had ik verloren dus wou ik eens perse de score gelijkmaken.

Laatst in het clubkampioenschap overkwam het mij zelfs bijna opnieuw maar ik kon in extremis nog aan de noodrem trekken. 

Een stevige gezonde opbouw weerleg je dus niet met een paar goede zetten. Ik durf niet te zeggen dat Marcel met opzet Catenaccio speelt maar het is wel zo dat hij vaak punten op deze wijze kan scoren zelfs tegen veel hogere gerangschikte spelers. Marcel is zeker niet de enige of eerste speler die op deze wijze speelt. Kasparov schreef in zijn 3de boek bijvoorbeeld over hoe Petrosian hem 2 leerzame nederlagen toediende in nochtans zeer voordelige of zelfs winnende posities.

Echter een belangrijk nadeel van Catenaccio is dat het slechts tot remise leidt als de tegenstander niet op winst wil spelen. Sommige spelers vinden dit best ok want toch maar weer niet verloren maar op lange termijn kost dit elo zeker als je regelmatig tegen lager gekwoteerde spelers speelt. Doseren met deze techniek is zoals altijd de sleutel en uiteraard moet je ook over een flinke dosis positiekennis en verdedigingsvaardigheden beschikken.

Brabo

De Glek

Sterke ambitieuze spelers zullen zeker op de hoogte zijn van welke openingen momenteel trendy zijn. In het Britse schaaktijdschrift kortweg genoemd Chess staat zelfs maandelijks een overzicht van welke openingen gestegen of gedaald zijn in populariteit bij de wereldtoppers. Echter de meeste amateurs proberen ver weg te blijven van deze openingen en verkiezen een repertoire die niet onderhevig is aan snelle theoretische ontwikkelingen. Het is niet moeilijk om theoriekennis te vermijden maar het is wel veel minder evident om tezelfdertijd een interessante stelling op het bord te verkrijgen. Met een interessante stelling bedoel ik dat er een strijd van ideeën op het bord kan afspelen. 

Een opening voor zwart die aan deze voorwaarden voldoet en ik reeds aanraakte op mijn blog is De Tsjechische verdediging. In dit artikel wil ik eens kijken naar een opening die voor wit al geruime tijd erg populair is onder amateurs: de Glek. De Glek wordt gedefinieerd als een vierpaardenspel met g3. De Russische grootmeester Igor Glek ontwikkelde het systeem begin jaren 90 en blijft het tot vandaag nog geregeld bovenhalen. Ondertussen staan er ongeveer 40 partijen van Igor met zijn eigen systeem in de databases.

De populariteit is wellicht ook te danken aan het groot aantal boeken die de opening als makkelijk speelbaar propaganderen: Mikhail Tseitlin & Igor Glazkov "The Complete Vienna" (Batsford, 1995), Gary Lane "Vienna Game" (Everyman, 2000), John Nunn "New Ideas In The Four Knights" (Batsford, 1993), Jan Pinski "The Four Knights" (Batsford, 2003), Cyrus Lakdawala "The Four Knights: Move By Move" (Everyman, 2012),... Ik herinner mij dat net voor het millennium vooral Paul Motwani in onze contreien rondleurde met zijn boeken en hierdoor een enorme boost veroorzaakte bij heel wat schakers om deze opening te spelen.

De opening mag dan wel vooral populair zijn bij amateurs ook profs lusten wel geregeld pap ervan. Niet elke profschaker staat steeds klaar om een zwaar theoretisch gevecht aan te gaan. Soms wil men gewoon schaken en de voorbereiding vermijden. Zo koos recent de Azerbeijaanse grootmeester Shakhriyar Mamedyarov in zijn partij tegen de Russische grootmeester Dmitry Jakovenko in de Fide Grandprix te Tbilisi voor deze opening. Ja wellicht geen toeval dat Shak net zoals in het artikel van de Tsjechische verdediging opnieuw een protagonist is.

Mijn analyses geven aan dat wit het wellicht moet zoeken in 12.g4. Bij het voorbereiden van dit artikel ontdekte ik dat net dezelfde aanbeveling werd gemaakt op chesspub door Markovich reeds in 2013 ! (Markovich is senior internationaal meester ICCF Mark Morss)

De Weense zet-volgorde is vandaag minstens even populair als de vierpaardenspel volgorde maar dat zou wel eens kunnen veranderen nadat spelers op de hoogte geraken van de recente partij Vedder - Geirnaert.

Steven Geirnaert

Steven Geirnaert is vandaag 1 van de rijzende sterren in het Belgisch schaken alhoewel hij niet meer behoort tot de jeugd. Sommigen zullen zich zeker afvragen hoe dit mogelijk is maar als je aandachtig kijkt naar de kruimels die hij af en toe laat vallen dan realiseer je dat hard werken zoals zo vaak de sleutel is naar succes. Schaakboeken lezen en bestuderen, eindspelen analyseren, voorbereiden, buitenland spelen (met dit jaar een grootmeesterresultaat in de Nederlandse interclub) ... getuigen van motivatie en ijzeren discipline. Hierbij mag ik ook niet de rol onderschatten van zijn schaakbeminnende en ondersteunende vriendin Iris.

Uiteraard is zijn repertoire vandaag ook veel volwassener geworden. Op het zonet beeindigde Vlaams kampioenschap vertelde hij mij dat vandaag vaak zijn parate kennis verder gaat dan de specifieke voorbereiding van de tegenstander. Nu niet alleen in de diepte zien we zijn vooruitgang maar ook in de breedte. In zijn partij tegen Vedder komt hij met een schokkend nieuwtje voor de dag op zet 4!

1.e4 e5 2.Pc3 Pf6 3.g3 d5 4.exd5 c6 !?

Wel nieuw is niet helemaal correct want er bestaan al meerdere partijen in de database met deze zet maar bovenstaand screenshot toont aan dat geen sterkere spelers (+2400) het ooit eerder speelden. Evenmin zijn er partijen met getitelde spelers die door zwart werden gewonnen. Integendeel want bijna alles werd tot nu toe verloren door zwart. Dus was dit nieuwtje opnieuw een bluf van Steven? Hoogtijd om de partij eens onder de loep te nemen.

Mijn analyses tonen duidelijk aan dat het nieuwtje perfect speelbaar is. Bovendien getuigt de partij hoe levensgevaarlijk het kan zijn om als witspeler onvoorbereid zulke stelling te moeten spelen. Spelers die dus deze opening met wit willen blijven spelen, raad ik dan ook ten stelligste aan om mijn voorstellen te bekijken hoe Vedders spel mogelijks kan worden verbeterd. Nu het is een beetje tekort door de bocht om Stevens overwinning puur aan de opening toe te schrijven. Zijn sterk middenspel moet zeker ook de nodige erkenning krijgen. Nu we het hebben over erkenning, mag ik zeker ook niet vergeten te vermelden dat Steven dit nieuwtje aangeboden kreeg van niemand minder dan Stefan Docx tenminste als ik het Borgerhoutse interclubverslag van de 10de ronde mag geloven. Stefan is niet toevallig ook een speler die geruime tijd al niet meer bij de jeugd hoort maar recent door hard werken heel wat progressie heeft gemaakt zie bv. grootmeesternorm voor stefan docx.

Ik kan mij voorstellen dat er heel wat spelers zijn die geen zin hebben om de details van dit nieuwtje te studeren of gewoon de resulterende stellingen onaantrekkelijk vinden. Wel er blijft gelukkig ook nog de vierpaardenspel volgorde over. In 2004 koos de enige actieve grootmeester van Andorra: Oscar De La Riva Aguado in onze onderlinge partij voor die volgorde.

Flink wat foutjes aan beide zijden maar de partij demonstreert m.i. wel goed hoe complex de stellingen zijn in de Glek. Bijna op elke zet zijn er alternatieven en vaak zijn het kleine details die de evaluatie bepalen.

Sommige spelers die liever de Weense volgorde verkiezen zullen wellicht bepaalde varianten van het Vierpaardenspel kunnen aanhalen die ze liever vermijden. Persoonlijk denk ik dat er theoretisch weinig of misschien zelfs geen verschil in evaluatie is tussen beide volgorden. Trouwens beiden leveren interessante gevechten op. Met dit artikel is de lezer in elk geval gewaarschuwd voor c6 in de Weense volgorde.

Brabo

Profylaxis

Het artikel Desert Island books maar ook sommige reacties bevestigden nog maar eens dat ik bitter weinig schaakliteratuur achter de kiezen heb. Het heeft geen zin om over het waarom te schrijven. Relevanter is dat ik de laatste jaren nu wel geregeld een schaakboek in de hand neem. Financieel kan ik vandaag (veel) makkelijker boeken kopen maar het is vooral het lezen van de Kasparov serie die mij deed beseffen dat schaakboeken meer konden zijn dan droge analyses.

Na eerst de 3 boeken gelezen te hebben over de Kasparov- Karpov matchen ben ik overgeschakeld naar zijn boeken over de Great Predecessors. Persoonlijk ben ik altijd gefascineerd geweest in het achterhalen waarom bepaalde zaken nu net zo en niet anders zijn. Welke geschiedenis, ontwikkeling ging vooraf tot vandaag. Momenteel ben ik bezig met boek 3 en ik moet toegeven dat de 3 boeken al mijn kijk over het schaken serieus hebben bijgeschaafd. Niet dat ik perse hierdoor beter zal schaken maar ik krijg wel het gevoel dat ik van de complexiteit van schaken als spel meer kan genieten.

Een concept als profylaxis wordt door elke meester nu standaard gebruikt soms meerdere keren in een partij. Echter je beseft pas na het lezen over de Armeense oud-wereldkampioen Tigran Petrosian dat vooral hij ervoor zorgde dat profylaxis als volwaardig wapen kan en moet worden gehanteerd. Kasparov wijdt er het hoofdstuk "Miracles of Prophylaxis" in deel 3 aan waarmee hij Petrosian zeker de nodige erkenning geeft voor de ontwikkeling van dit concept.

Zelf had ik al eerder gehoord hoe Petrosian in middenspelen het inzicht had om tegenspel nog voor het zelfs kon beginnen te vermijden met profylaxis maar mij was helemaal niet bekend dat hij ook openingen had ontwikkeld op basis van deze ideologie. Ik ben geen 1.d4 speler maar zowel in het koningsindisch als in het dame-indisch drukte hij zij stempel. Zo speelde Petrosian in 1954 voor het eerst de Lg5 variant in het Koningsindisch die vandaag zijn naam draagt en nog steeds gevreesd wordt.

Voor de complete analyses van bovenstaande partij verwijs ik naar het 3de boek. Petrosian verfijnde het systeem over de jaren maar belangrijker is hier te onthouden dat Lg5 werd gespeeld omdat hij wist dat dit f5 minder aantrekkelijk zou maken.

Eerder schreef ik dat ik niet perse beter zal schaken door het lezen van de boeken maar dit is misschien niet helemaal waar. Indien ik deze passage had gelezen voor ik mijn partij speelde tegen Rein dan had die partij wel eens helemaal anders kunnen verlopen.

Het is koffiedik kijken of het resultaat beter of slechter ware geweest met Lg5 i.p.v. Le3. Feit is dat ik het ondertussen al 2 keer met succes online in bullet/blitz heb kunnen uittesten. Mijn tegenstanders werden koud gepakt in de opening.

Tja we weten allemaal dat we de klassiekers moeten bekijken maar klaarblijkelijk dringt het niet bij iedereen even snel door. Zelf ben ik nu wel overtuigd om door te gaan tot het einde van de serie en ook naar andere boeken begin ik ondertussen al te loeren. Echter openingsboeken nee daar ben ik nog niet aan toe.

Brabo

Eindspelen met gelijke lopers

Geregeld zien we mooie technische eindspelen met ongelijke lopers. Echter interessante eindspelen met gelijke lopers zijn mij veel minder bekend. Dit lijkt mij niet abnormaal want de lopers van gelijke kleur vechten uiteindelijk voor de controle over dezelfde velden waardoor een ruil veel sneller gebeurt. Vaak is zulk eindspel dan ook vrij eenvoudig correct te spelen. Het is bijgevolg niet verwonderlijk dat schakers gevaar in uitzonderlijke situaties moeilijk kunnen inschatten. 

In dit artikel zal ik enkele van deze unieke eindspelen presenteren die tevens aantonen dat veel schakers eindspelen soms te oppervlakkig spelen terwijl nauwkeurig rekenwerk noodzakelijk is. Ik begin met een eindspel uit mijn praktijk van 2001 tegen de Fransman Guillaumat.

Achteraf was ik zo tevreden over mijn eindspel dat ik het zelfs bij de tornooiorganisatie indiende om in aanmerking te komen voor de schoonheidsprijs. Dat bleek te optimistisch want ik heb achteraf nooit enige feedback gekregen. Schoonheidsprijzen worden in de 1ste plaats gegeven aan aanvalspartijen terwijl technische eindspelen minder tot de verbeelding spreken.

Het 2de voorbeeld komt uit mijn interclubpraktijk. Met wit had ik groot voordeel in het middenspel laten verzanden maar ik bleef op winst spelen in het eindspel tot grote ergernis van mijn tegenstander.

Mijn tegenstander was overtuigd dat het al tientallen zetten een dode remisestelling was maar mijn analyses tonen aan dat er nog heel wat verborgen zat.

Niet zelden wordt slechts in de analyses aangetoond wat er allemaal onder de oppervlakte van mogelijkheden zit. Zo amuseerde ik mij enorm met het analyseren van het krankzinnig lopereindspel dat op het bord had kunnen komen in mijn recente partij tegen Christophe Gregoir (een fragment kwam eerder aan bod in het artikel paswoord).

Ik ben mij welbewust van long analysis, wrong analysis maar ik daag de lezer uit om bovenstaande varianten te weerleggen. In elk geval geef ik grif toe dat ik de analyses nooit zonder sterke computer had gevonden. Wie dit aan het bord met een tikkende klok zelf kan vinden, moet een absolute eindspelvirtuoos zijn. De taak lijkt mij spelend met slechts een increment van 30 seconden per zet sowieso onmogelijk.

Nu zelfs veel eenvoudigere stellingen kunnen al kortsluitingen geven bij sterke spelers. In het hoofdstuk over gelijke lopers van Dvoretsky's endgame manual staat een mooi voorbeeld van een tragikomedie.

Beide spelers waren misschien in de war door de bekende eindspelcompositie van Heuacker in 1930.

Elk bovenstaand voorbeeld is uniek waardoor we moeten toegeven dat er weinig of niets van de analyses herbruikbaar zal zijn in de toekomst. Betreffende herbruikbare kennis wil ik ook nog weer eens Chessbase bekritiseren i.v.m. het verkeerd informeren van de lezers (zie mijn artikel desinformatie van chessbase voor een eerder voorbeeld). Bij het aanbevelen van de endgame turbo wordt verteld dat het een must is om te trainen. Dikke onzin natuurlijk want niet alleen is de verscheidenheid in eindspelposities veel te groot maar bij vele oplossingen valt er helemaal geen logica te ontdekken. Dan spreek ik nog niet over het kostenplaatje. Er bestaan gratis alternatieven zoals Knowledge4IT of Finalgen die zelfs meer dan de 6 stukken van de endgame turbo aankan. Tenslotte waarom 60 euro betalen voor tablebases tot maximaal 6 stukken als er al een relatief goedkoop alternatief bestaat voor tablebases tot maximaal 7 stukken op chessok.

Het analyseren van unieke eindspelen of gewoon aankopen van tablebases vervang je sowieso beter met een goed eindspelboek als je een betere schaker wil worden. Echter een betere schaker worden is vandaag geen prioriteit voor mij. Daarentegen genieten van een rijk eindspel door tijd te investeren in het opzoeken van details is iets wat ik niet laat voorbijgaan.

Brabo

Desert Island books

Een desert island book is een boek dat je – als enige boek - zou kiezen om mee te nemen naar een onbewoond eiland. Als schaker is het een interessante vraag : welk schaakboek zou je zeker in je koffer steken (en we gaan niet de randjes eraf rijden en een i-pad met pdf files vol laden).

Impliciet is bedoeld : « wat is het beste boek dat je ooit gelezen hebt », maar je zou het ook letterlijk kunnen interpreteren. Welk boek zou je het meest (langst) plezier kunnen verschaffen op een onbewoond eiland – wat waarschijnlijk een andere keuze zou opleveren. Het is goed mogelijk dat een boek dat een grote indruk op je gemaakt hebt, op een onbewoond eiland geen grote waarde heeft, terwijl misschien dat redelijke boek over eindspelen of studies je wel urenlang plezier verschaft. We gaan er voor het gemak van uit dat je op een onbewoond eiland genoeg tijd hebt om zelf je bord te maken met stukken. Misschien heb je wel geluk en spoelt er één en ander aan – nog een voordeel als schaker: schaakmateriaal drijft (als je tenminste geen gelode stukken verkiest).

Maar laten we het niet op de spits drijven en zeggen dat we tien boeken mogen kiezen om ons bestaan op kokosnoten en krab wat aangenamer te maken.

Het is goed mogelijk dat ik het begrip « desert island book » voor het eerst gezien heb in één van de boeken die zeker op mijn shortlist zou komen: The Even More CompleteChess Addict van Mike Fox en Richard James.

Het is een prima leesboek, met relatief weinig partijen, maar des te meer anekdotes en origineel materiaal. Het neigt naar het werk van Tim Krabbé, maar staat er helemaal los van. Het bevat een snuifje “Guinness Records”, maar is meer dan dat. Ik heb het onlangs teruggevonden in één van mijn verhuisdozen, en toen ik het na jaren terugzag, was het een kleine ontgoocheling: is het maar dat? Meteen al een illustratie van de tweevoudige stelling uit het begin van dit artikel: wat is een desert island boek… Maar toch was het een aangename hernieuwde kennismaking met een aantal weetjes, ditjes en datjes, en zo ongeveer alles wat aan de rand van de schaakwereld toeft. Er is een lijstje met beste problemen, studies en partijen – haast een samenvatting wat elke schaker zou moeten kennen op schaaktechnisch vlak. Een zeer aangename lectuur bij een eerste keer, maar je zal het geen vijf keer oppakken.

Een tweede boek dat op mijn shortlist komt is de biografie van Pal Benkö. Dit is een heel mooi werk, harde kaft, goede lay-out, afwisseling met foto- en biografisch materiaal. Veel partijen met diagrammen, veel om te lezen, Benkö heeft ook nog eens studies en opgaven gecomponeerd, dus dit is zeker een werk dat jaren op het eiland meegaat.

Een derde boek dat ik zou overwegen is natuurlijk De Koning. Ik kan niet meer zeggen hoeveel keren ik dit al herlezen heb. Ik heb het ooit eerst blad per blad gecopieerd, daarna in het Engels gekocht en uiteindelijk toch een goede tweedehands copie in het Nederlands gekocht. Het blijft een mijlpaal in de schaakliteratuur en we mogen Krabbé en Pam dankbaar zijn om de selectie – maar zou dit echt een “best of” zijn van Donner? Ik weet het niet – stonden zijn andere artikelen ook op zo’n niveau? Misschien waren ze meer tijdgebonden, misschien van minder niveau, misschien saaier (hoewel dat moeilijk voor te stellen is). Het zou geen slecht idee zijn om een “De Koning 2” te maken, al was het maar om een vollediger kijk op Donner als schaakauteur te hebben. Is voor mij het boek van Benkö een top vijf, dan dit zeker ook.

Het vierde boek is een boek dat misschien wel het beste tornooiboek ooit is: San Luis 2005. Jawel, ik heb ook Zurich 1953 (die van Bronstein natuurlijk (én gesigneerd door de man zelve - yes), niet die van Najdorf), maar dit meer recente werk tilt het begrip tornooiboek naar een hoger niveau. De partijen zijn zeer goed geanalyseerd, voorzien van foto’s en voldoende tekst om het in de eerste week op het eiland gewoon als leesboek ter hand te nemen. Daarna kan je je tanden zetten in het naspelen van de partijen en het checken van de vele uitgebreide analyses.

Dit boek alleen staat garant voor lange namiddagen en avonden onder je palmboom, zonder dat je de honger voelt knagen of een reflex krijgt om naar een niet-bestaande koelkast te lopen om de zondsondergang met een koel wit wijntje te combineren. Waarin zit de sterkte van dit boek? In de eerste plaats de analyses, die zowel toegankelijk als grondig zijn. En hoewel ze computergecheckt zijn, zijn het geen ellenlange varianten, maar worden ze met tekst verklaard. De vele diagrammen ondersteunen het leesvoer en de inleiding, foto’s en beschouwingen maken het boek compleet.

Nummer vijf is VanPerlo – misschien het leukste eindspelboek dat ik ooit in handen had. Maar hier begint de twijfel : hoewel er meer dan 1100 stellingen in staan, weegt de inhoud misschien wat licht in het vooruitzicht om x jaren vast te zitten op een eiland. Met elke dag één stelling te bestuderen, kom je misschien wel goed weg, maar het boek is zo moeilijk neer te leggen dat je het zeker in een sneller tempo doorneemt.

Moest mijn huis in brand staan en ik moet boeken redden, dan zit het er dik in dat ik de nummers twee tot en met vijf het eerst in veiligheid breng.

Nummer zes is toch een boek van Kasparov – maar hetwelk uit zijn serie ? Het eerste, dat de onbevangen kijk op de mooie klassieke tijd van het eerste professionele schaak biedt, maar qua analyses niet foutloos was? Het boek Revolution in the 70’s – dat een mooie mix is tussen theorieboek en geschiedenisboek? Het boek over zijn eerste lange match met Karpov? Dat over Fischer?  Ik kies dan toch voor Rev in the 70’ies. Je weet nooit dat de Vrijdag die ik op mijn eiland tegen het lijf loopt, toevallig ook nog een potje kan schaken en dan is wat openingskennis best handig. En dat boek van Kasparov is echt een masterclass openingen.

Nummer 7 – ergens moet ik een goed openingsboek kiezen, en hoewel het vorige boek in de buurt komt, is het geen “echt” openingsboek. Maar hetwelk ? het dubbele boek van Shipov over de Hedgehog is de regels overtreden – geen twee boeken. En de twee boeken over de Siciliaanse draak door Schneider: jammer, maar idem. Mijn eerste schaakboek, dat van Unzicker (Thieme’s nieuwe schaakboek) ging voornamelijk over openingen, maar valt een beetje licht uit in vergelijking met de werken hierboven. Het boek ligt me na aan het hart, maar ik vrees dat ik het na een week op mijn eiland niet meer bekijk. Het probleem is natuurlijk dat ik nooit echt openingen goed gestudeerd heb – een vage interesse in de Siciliaanse draak, Middengambiet als witopening, Skandinavisch en de Kan als back-up wapen en eigenlijk behalve de Benkö niets tegen 1.d4. Tegen 1.c4 speelde ik symmetrisch Engels, wegens de vage gelijkenis met mijn andere fianchetto openingen met zwart en voornamelijk omdat de hoofdlijn best eenvoudig te onthouden is. Maar een openingsbijbel? Ik vond het openings-vademecum van Roessel best een handig boekje, met een evenwicht tussen eenvoud en detail, maar tja – echt doorwegen doet het ook niet. Geen openingsboek dan maar? Ach, waarom niet – die Vrijdag zal toch maar schaken als een schildpad en desnoods beginnen we vanaf tabiya’s en slaan we de opening over. Geen nummer 7 dus.

Nummer 8 – ik heb nog een tornooiboek nodig. Ik ben een grote fan van tornooiboeken en Caïssa editions heeft op dat vlak een mooi gat in de markt opgevuld, door oude tornooiboeken zeer mooi opnieuw uit te geven, met een modern tintje (computergecheckte analyses).

Maar het boek van IM Forster (een van de zeldzame auteurs die niet door Winter geminacht wordt) over de schaakclub van Zürich is zo mooi, dat het zonde is het niet mee te nemen. Veel leesplezier, veel partijen (stel je voor: 150 jaar leden die voorgesteld worden, vaak met hun beste partij, en dat aangevuld met veel materiaal over alle tornooien die ooit in Zürich werden gehouden). Het is een boek dat ik graag  dichtbij hou.

Nummer 9 – toch nog een biografie, maar welke – McFarland heeft een goede reeks. Het boek van Winter over Capablanca is een klassieker, maar ik ben altijd zeer gecharmeerd geweest door die van Soltis over Marshall – zeer leesbaar en een goede mix tussen partijen en biografische info. En de monsterbiografie over Amos Burn – jammer, maar ook twee boeken in de Engelse uitgave van McFarland (het Duitse exemplaar is één monsterboek). Het boek van Soltis bracht de figuur van Marshall tot leven, iets waar hij niet in slaagde met zijn boek over Botvinnik. Het geeft een mooie – hoewel soms te beknopt geformuleerde – kijk op het leven van één van de laatste schaakbohemiens van voor WOII.

Nummer tien is een beetje cheaten : een ingebonden verzameling van het tijdschrift Kaissiber van Stefan Bücker. Ik heb ook een ingebonden jaargang van British Chessmagazine, maar dat tijdsgebonden karakter van een gewoon tijdschrift verliest het van de tijdloze aanpak van het zeer leesbare Kaissiber, dat zich bovendien net richt op de zeer zeldzame openingen (zegt de Gier of de Habichdich u iets?).

Bovenstaande verzameling geeft goed mijn interesses weer: ik hou van schaken, maar nog meer van lezen over schaken, de geschiedenis ervan, hoe de grote spelers erin bewogen, maar ook de ietwat bizarre kantjes ervan.

Wat heb ik nog niet? Een schaakroman bijvoorbeeld – er is toch al veel leesbaar materiaal van een aanvaardbaar niveau op ons afgekomen. Van Stefan Zweig over Nabokov, om maar de twee bekendste te noemen. Of boeken over schaken – en hier denk ik aan het werk van Tim Krabbé of HansRee. Maar met het wegvallen van nummer 7 heb ik nog een plaatsje vrij in de (al zware) koffer. Misschien hou ik het vrij voor het geliefkoosde boek van de lezers van deze blog en ontdek ik nog een pareltje waarvan ik het bestaan nooit had vermoed – een special treat voor mijn eerste avond alleen op de kusten van mijn eiland.

HK5000

Automatische detectie van cheaten

Automatische detectie van cheaten : volwassen ?

Een van de voordelen om te werken bij een (groot) studiebureau, is dat je bijvoorbeeld toegang hebt tot wetenschappelijke papers en ander materiaal, zoals bv verzameld in sciencedirect.com. Een database van heel wat wetenschappelijke kennis en jawel, als ex-schaker tik je dan wel eens chess in. Zo kreeg ik onlangs deze paper in de zoeklijst : ‘On the limits of engine analysis for cheating detection in chess’ door David J. Barnes en Julio Hernandez-Castro, van de School of Computing, University of Kent.

Het is een relatief recente paper (oktober 2014), gepubliceerd in het journal Computers & Security 48 (2015), 58-73. Beide auteurs zijn schakers op clubniveau, maar hun achtergrond is eerder number crunching, die in dit geval aangewend werd op het schaken.

Ik begin maar meteen bij het einde : de paper concludeert dat er op vandaag geen goede methode is die waterdicht kan bewijzen of er gebruik gemaakt is van een computer tijdens het spelen. Daar goede handhelds met sterke programma’s eigenlijk pas sinds een goede vijf jaar mogelijk zijn, vormt dit een interessante dataset voor het probleem. Meer dan 90% van de partijen is gegarandeerd computervrij (van Morphy tot Kramnik). Dat is een goede basis om het algoritme te checken – het is onmogelijk dat er voor bv 1990 partijen gespeeld zijn met computerhulp (misschien enkele correspondentiepartijen, maar het niveaus van de programma’s was toen nog beperkt – zelfs in cr).

De paper gaat uit van het uitgangspunt dat het probleem zich in de eerste plaats stelt op internet sites – wanneer partijen ‘live’ kunnen gecheckt worden, zou het gemakkelijker zijn om cheaters er meteen uit te halen.

Voor over the board (OTB) schaken, als er uiterlijk niets te merken is aan de speler, is het zeer moeilijk om iets te bewijzen, vooral als de speler een niveau vertoont dat niet bijster afwijkt van zijn actuele (historische) niveau. Daarnaast heeft een automatische methode, als die (nog) niet sluitend is, het nadeel dat er ‘false positives’ kunnen opduiken. De paper geeft enkele interessante voorbeelden van ‘perfecte partijen’, gespeeld lang voor de intrede van computers.

Deze paper is niet de eerste publicatie die zich hieraan wijdt. Kenneth Regan heeft hier pionierswerk verricht, waar deze paper op verder bouwde. Regan gebruikte een methode die rekening hield met de elo van de speler voor en na het tornooi, zijn tornooiprestatie en de zetkeuze van de speler, vergeleken met zetkeuzes van gelijkwaardige spelers in gelijkaardige stellingen (een schaker ziet onmiddellijk de gaten in zo’n aanpak: vorm van de dag, ondergekwoteerde jeugdspeler, speelstijl, humeur, omgevingsfactoren en gewoon de occasionele blunder). Deze nadelen worden ook geïdentificeerd door Barnes en Hernandez.

Opmerkelijk is dat de auteurs de actuele strategie van schaakservers ontoereikend noemen op lange termijn. Deze servers houden hun methodes om cheats te ontdekken geheim, maar deze ‘security by obscurity’ faalt uiteindelijk – eenmaal gekraakt is de statische methode voorbijgestreefd. En elke code wordt uiteindelijk gekraakt. Zo is blijkbaar het protocol van de ICC lek als een zeef en is het mogelijk om niet alleen kredietkaartgegevens te stelen, maar zelfs de account over te nemen en via zo’n account te cheaten met programma’s.

In concreto werd de analyse gedaan op een databank van Chessbase, aangevuld met TWIC-databases tot 2013. In totaal 7 miljoen partijen, maar voor de analyse werden slechts 120.000 partijen gebruikt; de grote databank werd wel gebruikt om de openingsbib van 87 miljoen stellingen mee op te bouwen. De analyses werden gedaan met Stockfish 3.0. De partijen werden afgebroken tot stellingen, die in multi-PV werden geanalyseerd. Wanneer de gespeelde partijzet niet tot de top vijf behoorde, werd dit gedetecteerd. Maar daar waar Regan bij zijn controle de partijzetten vergeleek met de beste zet van de computer, gingen de auteurs hier iets verschillend te werk. Hun parameter (coincidence value) keek naar het percentage van zetten van mensen die samenviel met zetten van de computer met dezelfde evaluatie. Een subtiel maar belangrijk verschil. Zo hielden ze rekening met het feit dat sommige zetten hetzelfde effect hebben, en het dus geen verschil maakt voor cheatdetectie welke zet de mens kiest (bv in een eindspel met een koning van a2 naar c1 lopen kan via twee verschillende wegen: a2-b2-c2 of a2-b1-c1). Op A UCI-based Chess Game Analyser kan je de C++ code terugvinden.

Maar we mogen cheaters niet onderschatten – tenminste de slimme cheaters niet. Die gaan in rustige stellingen misschien voor een tweede of derde keuze van de computer, en wanneer de stelling gewonnen is, maakt het ook niet meer uit als het mat in 15 of 19 is. Vandaar dat ook de gemiddelde waarde van de afwijking van de gespeelde zet met de computerzet nodig is. Een hele slimme cheater, die telkens suboptimale zetten speelt, zal tegen een speler van laat ons zeggen <2500 nog altijd kunnen winnen, ook als hij nu en dan een licht voordeel ‘laat schieten’. Uiteindelijk worden veel partijen beslist door blunders, en dan is één goede zet voldoende om een blijvend voordeel te houden.

De openingsbib werd opgebouwd en bevat voor elke zet de ‘datum’ wanneer deze voor het eerst gespeeld werd (wat op zich al een interessant gegeven is). Zo kon er gecheckt worden of een sterke zet al bekend was (en meer waarschijnlijk, dat deze bekend was bij de speler) of een nieuwtje (iets meer kans dat het een computerzet is). Maar de databank werd vooral gebruikt als startpunt, vanaf welke zet de partijen origineel waren en de echte cheatdetectie kon beginnen. Het heeft immers geen zin om te checken of een speler goed zijn theorie geleerd heeft of niet.

De analyse startte met 70.000 partijen tot 1950 en 50.000 partijen vanaf 1950 tot 2005. Deze partijen werden geanalyseerd tot op zoekdiepte 8. De meest verdachte partijen werden dieper geanalyseerd (25.000 op ply 10). Dit proces werd verdergezet tot er nog 250 partijen overbleven die op zoekdiepte 22 werden uitgebeend. Dit lijkt een ‘beperkte’ aanpak, gezien de huidige rekenkracht, maar het onderzoek gaat wel enkele jaren terug en wie eens een databank van 250.000 partijen wil analyseren (automatisch mogelijk in Fritz), zal zien dat zelfs op diepte 8 of 10, het toch een tijdje zal duren.

Naast de meest logische zaken die werden geïdentificeerd, zaten er ook bevestigingen in van menselijk gedrag: zo werden meer fouten gemaakt naarmate de partij langer duurde. Lange partijen die wel constante parameters op dit vlak vertonen, springen hier uit de band en kunnen gemakkelijk gedetecteerd worden. Niettemin tonen dergelijke partijen (van voor het computertijdperk) aan dat in uitzonderlijke gevallen twee mensen een perfecte partij kunnen spelen. Anderzijds zaten er ook perfecte korte partijen tussen, die eerder kunnen toegeschreven worden aan huiswerk. 

Het artikel besluit met een illustratie van ‘false positives’; partijen met bijna-perfect spel, maar van (ver) voor het computertijdperk. En voor wie dacht dat de romantische spelers enkel goed waren voor spectaculaire aanvallen en het uitbuiten van zwak spel van de tegenstander, think again. De eerste partij is nl. Kennicott-Morphy, 1857. De partij is 14,5 zetten ‘theorie’ (= al eerder gespeeld en wschl bekend bij beide spelers) en daarna speelt Morphy tien perfecte nieuwe zetten (perfecte match met de zetten van Stockfish op diepte 18). Morphy komt nog enkele keren terug met een perfecte prestatie (blindpartij met zwart tegen Schulten, New York 1857; de zevende matchpartij tegenMongredien in Parijs 1859 en Morphy-Muarian in New Orleans 1866). Nu zien we ‘eindelijk’ het respect dat zelfs wereldkampioenen hadden voor Morphy bevestigd.

Hadden computers al bestaan in 1889, dan was Max Weiss zeker aan de tand gevoeld over een partij tegen Burille in New York. Weiss speelde na 6,5 zetten maar liefst 26 opeenvolgende perfecte zetten en won de partij.

De auteurs besteedden ook aandacht aan Mamedyarov-Kurnusov, een partij die de schaakwereldpers haalde door slechte verliezer Mamedyarov, maar die in hun methode zelfs geen ‘false positive’ zou zijn, wegens de beperkte lengte en het feit dat Kurnosov slechts zes perfecte zetten speelde. Omgekeerd geredeneerd: had Kurnosov wel gecheat, dan zou dit een perfecte moord geweest zijn. We weten ondertussen wel dat hij zuiver op de graat was – niemand minder dan Geurt Gijssen deed het onderzoek ter plaatse.

De auteurs gaan dan verder met hun onderzoek en controleren of het laten lopen van single thread of multi-thread een invloed heeft op de analyse. Het besluit is duidelijk op dit punt: enkel single thread analyse geeft hetzelfde herhaalbare resultaat, terwijl multi-thread variaties oplevert (te verklaren door de manier waarop het programma de deeltaken over de verschillende processoren verdeeld worden).

Opmerkelijk is dat de auteurs een webservice willen opstarten, zodat het controleren van cheaters relatief snel zou kunnen gebeuren. Dit zou de pakkans nog verhogen, ook bij perfecte camouflage (letterlijk door gebruik van draadloze communicatie, maar ook door een min of meer random keuze door de speler of zijn assistent van suboptimale, maar nog altijd goede zetten).

Tot besluit geef ik hier nog enkele partijen die door de auteurs werden uitgelicht als ‘verdacht’, ware het niet dat ze voor de computer-era gespeeld werden. Het is net alsof je kijkt naar een auto die deelneemt aan de paardenwagenrace van Ben-Hur J.  J. Carames-Fedorovsky, Buenos Aires 1965 en Browne-Timman, Wijk aan Zee 1980, opzoeken en naspelen die handel!

HK5000

Harakiri

Sommige heftige reacties op mijn vorig artikel kan ik best begrijpen. Door het tonen van enkel voorbeelden waarin mijn tegenstanders zich zeer gebrekkig of zelfs niets voorbereidden, creëerde ik bij sommige lezers de foute impressie dat je voorbereidingen (behalve van mijzelf) nooit hoeft te vrezen.

Een kleine minderheid is bereid om tijd te steken in het maken van een gevaarlijke voorbereiding. Steven maakte hierbij eerder terecht de opmerking dat in normtornooien dus bij de 1% hoogste elo's die minderheid wel eens een meerderheid kan worden. Hiermee geen rekening houden kan punten kosten wat ik aan de levende lijve mocht ondervinden dit seizoen zelfs op een bescheiden 2de bord in 2de afdeling.

In de 6de ronde van de Belgische interclubs werd ik door de Franse FM Manuel Ippolito een harde nederlaag aangesmeerd. Reeds na 3 uren spelen zaten we in de bar te analyseren. Bovendien had ik dubbel zoveel bedenktijd gebruikt dan mijn tegenstander.

In de database vond ik geen partijen van mijn tegenstander met deze opening maar in de postmortem was het wel duidelijk dat hij op de hoogte was van een flinke brok theorie. Hij gaf zelf toe dat hij mijn partij gespeeld in Open Leuven 2013 tegen Mark Davey als leidraad had gebruikt in zijn voorbereiding. Ik weet niet of zijn verbetering op Kasparovs 19...Lxa3 nog deel uitmaakte van de voorbereiding maar er bestaat geen twijfel over dat de voorbereiding een doorslaggevende rol speelde in deze partij.

Dus ik geef toe dat ik fout zat met mijn artikel over paswoorden? Toch niet want ik toonde slechts 1 kant van het verhaal. Om de andere kant van het verhaal te vertellen moeten we eerst terugkeren naar de analyses die ik maakte op mijn partij van 2013 met deze opening.

Wit kan met correct spel een duidelijk voordeel behalen maar dit kon ik tijdens mijn partij tegen Manuel ondanks lang nadenken niet meer reconstrueren. Op zet 17 mix ik Lb6 met Pb6 en daarna gaat het snel bergaf in een mijnenveld. Achteraf stelde ik zelfs vast dat mijn analyses van 2013 nog te rooskleurig zwarts openingsproblemen voorstelde.

Met de herhaling van zetten 11.Lg5 laat ik al verstaan dat ik onzeker ben. Ik weet op dat moment al dat het erg tactisch kan worden als ik de zetherhaling vermijd. 13.Ld3 was de laatste kans om zelf af te wijken met een interessante voortzetting en had wellicht mijn tegenstander uit boek gesmeten. Echter ik liet mij leiden door de wetenschappelijke aanpak en pleegde min of meer harakiri door opzettelijk alle signalen (tegenstander speelt iets hyperscherp voor de eerste keer, ik kan mij niet de analyses herinneren) te negeren.

Achteraf had ik een geanimeerde discussie met enkele ploeggenoten over mijn harakiri. Sommigen waren van mening als je iets in detail eerder hebt geanalyseerd en dit ook als voordelig had beschouwd dat je moreel verplicht bent om dit ook te spelen. Waarom anders al die analyses maken als je het toch niet durft te spelen op het bord? Bovendien is het ook zo dat je vaak soms oudere analyses opnieuw begint te herinneren wanneer je een paar zetten verder bent in de opening. Zeker niet iedereen was het daarmee eens. Verliezen is deel van het schaken maar op deze wijze verliezen is onzin. Je leert niets bij en je maakt jezelf enkel belachelijk.

Het is niet de eerste keer dat ik analyses vergeet en het zal niet de laatste keer zijn. In mijn laatste 100 partijen kan ik 7 partijen vinden waarin ik analyses vergat of dooreen haspelde met steeds een belangrijke impact op het verloop van de partij. Sommige fratsen kwamen zelfs al aan bod in deze blog: schaakintuitie, schaakintuitie deel 2. Als ik kijk naar een decennium geleden dan merk ik op dat ik tegenwoordig veel vaker iets vergeet. Word ik oud? Ik ga volgend jaar door de deur van 40 dus mijn jeugd ligt wel even achter de rug.

Toch denk ik dat leeftijd er niets mee te maken heeft. Ik heb gewoon veel meer analyses te onthouden dan een decennium geleden. Het is zelfs zo dat de laatste jaren de hoeveelheid theorie explosief is toegenomen. Dat een aftakelend geheugen niet aan de basis ligt, werd ook bevestigd in een zeer recent artikeltje op hln. Mijn korte termijngeheugen is al lang over zijn hoogtepunt maar het lange termijngeheugen kan zelfs beter worden tot op de pensioenleeftijd. Het is dat langetermijngeheugen dat hier telt dus ik heb nog hoop.

Ik klaag over de hoeveelheid theorie maar wat moeten de 2700 spelers dan zeggen. Zo verloor Karjakin laatst een partij tegen Nakamura waarna hij achteraf tweette dat de ergste manier om een partij te verliezen is een lijn te spelen die geforceerd naar remise leidt, je niet meer herinnert hoe en onmiddellijk een verloren positie krijgt.

Ik vond het wel een domper om te zien hoe je met blufschaak nu ook al 2800 elo kunt krijgen. Ik noem het blufschaak want een variant kiezen met wit waarvan je weet dat het geforceerd remise is, is weinig flatterend.

Als een jonge speler zoals Sergey Karjakin al problemen heeft met het onthouden van varianten dan zullen zijn collega's het weinig beter doen. Op Tim Krabbes site stond vorig jaar een leuk artikeltje genaamd Fischer Random, anyone? met een lange lijst van vergissingen in de opening door absolute topspelers. Opvallend nergens een vermelding van Carlsen. Ik wil hiermee niet zeggen dat hij nooit vergissingen in de opening maakt maar wel dat hij eerder openingen speelt waarin theoriekennis veel minder een rol speelt.

Hiermee wil ik dan ook dit onderwerp afsluiten. Paswoord, harakiri,... draaien rond concrete openingskennis. Er bestaan perfecte alternatieven om deze openingskennis voor een groot deel te neutraliseren zonder te moeten grijpen naar drastische middelen zoals Fischer Random. Het voornaamste is niet vast te roesten in gewoontes waardoor je te voorspelbaar wordt.

Brabo