Tactiek deel 4

In de vele jaren dat ik schaak, ben ik vaak verwonderd geweest over hoe het mogelijk is dat totaal verschillende schakers soms precies dezelfde rating kunnen hebben. De vraag wordt geregeld gesteld wat er nodig is om rating x te behalen maar daar bestaat eigenlijk geen eenduidig antwoord op. Een rating is niets meer of minder dan een optelsom van een reeks kwaliteiten waarbij natuurlijk de ene meer doorweegt dan de andere.

Zo bestaat er vandaag ook steeds meer twijfel over de stelling dat schaken 99% tactiek is. Het is zeker verstandig om beginners te laten starten met tactiek en daarbij zijn de stapjesboeken een geweldige hulp maar daarna stokt het. In de meeste Vlaamse clubs met lesgevers wordt er bijgevolg weinig of niets verteld naast tactiek en dat zet een rem of zelfs een halt op de verdere ontwikkeling.

Enkele recente onderzoeken bewijzen ook dat er veel minder correlatie bestaat tussen een elo en de tactische vaardigheden dan eerder werd gedacht. Indien schaken echt 99% tactiek is dan zou de elo rechtevenredig zijn met de tactiek maar we zien in werkelijkheid dat dit helemaal niet het geval is. Laatst trachtte Jan Gooris aan te tonen dat het absoluut een must is om Vlaanderen Schaakt Digitaal vol te proppen met tactische puzzels. Hij kwam van een kale reis terug toen de resultaten helemaal niet eenduidig waren en gaf dan maar als excuus dat hij slechts 10 antwoorden had ontvangen (zie vsd 2020-03 pdf).

Een andere invalshoek tonen 2 relatief recente wetenschappelijke publicaties: Assessing the difficulty of chess tactical problems en A Computational Model for Estimating the Difficulty of Chess Problems.pdf. In eerste instantie worden ook tactische stellingen opgelost maar de focus ligt op het bepalen van de moeilijkheidsgraad van de stellingen. Daarin werd heel duidelijk dat iemands fide-elo heel weinig zegt over hoe de persoon een tactisch probleem bekijkt. De eerste studie gebruikt daarbij ook nog moderne oogbewegingsapparatuur om van de proefpersonen te kunnen ontdekken welke delen van het bord/ kandidaatzetten bekeken werden. In de 2de studie stapt men af van menselijke input die dus te willekeurig is en gaat men op zoek naar een computermodel om de moeilijkheidsgraad van een tactisch schaakprobleem te bepalen. Hierbij wordt vastgesteld dat er een vrij grote nauwkeurigheid kan worden bereikt door een aantal parameters van de variantenboom te checken. Het spreekt voor zich dat het correct classificeren van problemen in categorieën volgens moeilijkheidsgraad voor vele domeinen buiten het schaken nuttig kan zijn.

Desalniettemin kwam er snel veel kritiek toen recent de Griekse Dimitrios Ladopoulos als titelloze op een haar na het wereldkampioenschap tactische puzzels oplossen op chess.com won, voor een reeks sterke grootmeesters. Hij moet wel vals gespeeld hebben ondanks dat hij live aan het streamen was. Hij heeft gewoon alles van buiten geleerd, gaf kandidaatfinalist Maxime Vachier-Lagrave aan in een interview eerder dit jaar. Maxime verloor in een rechtstreeks duel van de 500 punten lager gekwoteerde Dimitrios dus dat zal heel pijnlijk geweest zijn vooral omdat het live was.

Anderzijds mag ik tactiek ook niet minimaliseren. De meeste partijen zeker op mijn niveau worden nog altijd beslist door tactiek. De topgrootmeesters zijn uiteraard allemaal stuk voor stuk zeer goede rekenmonsters maar ook in de lagere eloregionen kom je soms spelers tegen die uitblinken in tactiek. Ik kwam er minstens 2 tegen dit seizoen. 

In de eerste ronde van de Belgische interclub speelde ik tegen de erg sympathieke Franse fidemeester Rabah Bouhallel. Meer dan een decennium geleden speelde ik zelf nog voor zijn ploeg in Rijsel/Lille dus ik was heel goed op de hoogte van zijn geweldige tactische kwaliteiten vooral in tijdnood. Het is niet zomaar dat hij nog steeds een Franse blitzelo heeft van +2500. Tijdens de partij zorgde ik dan ook ervoor om steeds een tijdsbuffer in te bouwen zodat ik zeker niet zou meeblitzen. Dit lukte tot ik gewonnen kwam te staan en dan begon tevergeefs te zoeken naar de knock-out. De tijdsbuffer verdween en plots moest ik toch blitzen.

Het was de allereerste keer dat ik verloor op tijd met de 30 seconden-increment (als we de notatiefout in het sadistische examen buiten beschouwing laten). In de KOSK is het altijd lastig spelen met de bar net naast de speelborden (lees ook het verslag van Deurne) maar ik had eerst totaal niet door dat mijn vlag was gevallen op zet 39. Evenmin realiseerde ik dat ik verloren stond want het was Rabah die mij na de partij de winnende combinatie toonde. Hij had alles gezien met slechts luttele seconden op de klok terwijl dit zelfs al een stevige puzzel op chess.com zou zijn.

Dit was knap, heel knap maar wat er gebeurt in het tweede voorbeeld eveneens gespeeld dit seizoen in de Belgische interclub, grenst aan het onwaarschijnlijke. Ik weet dat de Belgische IM Stefan Beukema bekend staat voor onnavolgbare tactische gevechten waarmee hij menig grootmeester al versloeg maar achteraf vroeg ik op de man af of dit allemaal gepland was. "Ja tot en met Dg8 en daarna zag ik leuke mogelijkheden voor wit" antwoordde Stefan. Dat er een perfect alternatief was en bovendien het niet optimaal gespeeld werd, is hier van ondergeschikt belang.

Ik had niets gezien en zelfs al had ik het gezien dan had ik het meer dan waarschijnlijk nooit zelf durven spelen (zie deel 1). Leela geraakt ook zijn weg kwijt in de complicaties zelfs op mijn nieuwe computer. Slechts Stockfish slaagt erin om redelijk snel alles correct door te rekenen waarmee ik wil aantonen dat we hier kunnen spreken van een zeer hoge moeilijkheidsgraad.

Het zijn prachtige combinaties maar ik voer ze liever zelf uit. Ik denk niet dat ik ooit zelf zo goed tactisch kan worden zelfs als ik elke dag enkel en alleen maar tactische oefeningen zou maken. Dit lijkt mij zinloos. Met een zekere regelmaat korte oefensessies op tactiek in de agenda plaatsen om een zekere tactische conditie te behouden, lijkt mij een veel verstandigere keuze.

Brabo