Chess960

Schaken wordt vaak voorgesteld als een zuivere intellectuele krachtmeting tussen 2 individuen. Films en reclame gebruiken daarom maar al te graag schaken als een vehikel om een personage als intelligent voor te stellen. Ik vermoed dat dit voor de meesten onder ons schakers de belangrijkste drijfreden is geweest waarom we ooit met exact dit spel begonnen zijn. Die eerste overwinningen waren erg zoet. Eindelijk kon je bewijzen aan jezelf en anderen dat je meetelde.

Echter het duurt niet lang natuurlijk vooraleer deze illusie doorprikt wordt. Een directe link tussen schaken en intelligentie bestaat niet. Ervaring en kennis zijn veel meer bepalend voor iemands speelsterkte dan talent. Zo ontdekken we al heel snel dat sommige spelers een belangrijk voordeel bezitten door de openingen die ze kiezen. Daar wordt m.i. in de stappenmethode te weinig aandacht aan geschonken. Competitieschaak kan bijzonder pijnlijk  zijn als je niet de minste openingskennis hebt.

Dus al heel vroeg geraken veel schakers willens nillens in een wapenwedloop van openingen. Boeken en DVD's worden in het begin nog met enthousiasme aangeschaft maar dit blijft meestal niet duren. Moeheid treedt op en heel wat spelers geraken gefrustreerd na enkele jaren van competitieschaken door het uitzichtloze van altijd openingen te moeten bestuderen. Voor veel ex-competitieschakers was het een van de belangrijkste redenen om te stoppen met competitieschaak.

Je merkt dit aspect ook vaak duidelijk op in speelstijl tussen jeugd en volwassen schakers. De jeugd kiest vaker voor kritieke moderne openingen. Volwassenen daarentegen hebben zichzelf dikwijls omgeschoold naar kleinere onderhoudsvriendelijke openingen. Tenslotte heb je ook nog een heel kleine groep van spelers die elke openingstheorie probeert af te zweren. Zij zijn allergisch voor alles wat maar naar openingskennis ruikt en doen er alles aan om zo snel mogelijk de tegenstander te verplichten zelf na te denken.

Trouwens denk niet dat dit fenomeen iets nieuw is voor het computertijdperk. Ook lang voor computers goed konden schaken, had je al zulke schakers die de marge opzochten. 2 zulke pioniers: de Nederlandse IM Gerard Welling en de Engelse IM Michael Basman hebben onlangs in een nieuw inspirerend boek U cannot be serious! hun ervaringen neergepend met extreem onorthodoxe openingen die ze met succes getest hebben in de voorbije 40 jaar.

Ondertussen is er zelfs over de jaren een ware fanclub ontstaan rond hen. Ik vermoed dat daarom ook de tijd rijp was voor dit boek. Ook in België heb je fans zoals de Belgische expert Alain Talon die tegenwoordig veel van hun concepten gebruikt in zijn bordpraktijk.

Echter in het meeste recente online klassiek schaaktornooi toonde ik onrechtstreeks ook de limieten aan vandaag van dit soort onorthodoxe systemen te spelen. Ik vermoed tot 10 jaar geleden was het nog onmogelijk maar vandaag kan je met de sterkste programma's in slechts 15 minuutjes de meeste van die systemen weerleggen. Op -2 staan hoeft nog niet beslissend te zijn zelfs tegen een FM zoals ik maar ik kan moeilijk geloven dat het je eigen kansen niet zwaar hypothekeert. Dat was wat exact gebeurde in mijn eerste ronde partij tegen Alain na slechts 5 zetten in de opening! In onderstaande partij toont Stockfish in een zeer korte aanvalspartij aan hoe je dit wint tegen een topprogramma zoals Leela.

Kort na onze onderlinge partij kondigde Alain dan ook zijn terugtrekking aan uit het tornooi. Als zelfs zulke onorthodoxe openingen spelen niet meer helpt om openingsvoorbereidingen te vermijden dan is het schaken echt wel dood en begraven. Hij was zeer begrijpelijk zwaar teleurgesteld. Trouwens misschien vragen lezers zich af hoe ik uberhaupt op zulke opening was voorbereid. Nee ik had het boek niet gelezen dat bovendien net na onze partij pas commercieel verkrijgbaar was. De Belgische FM Frederic Decoster schrijft het perfect in zijn verslag over onze onderlinge partij gespeeld in de 6de ronde van hetzelfde tornooi: "Speel nooit iets tegen Brabo wat je ooit al eerder op het bord heb gehad. Noch otb, noch online". Met dat laatste had Alain duidelijk geen of onvoldoende rekening gehouden want ik had volgende online partijtje van 2019 van hem gevonden.

Mijn online initiatieven zijn gefaald maar ik snap dus ook wel waarom. Er blijft gewoon te veel plakken online dat tegen je gebruikt kan worden zelfs na het verwijderen van de accounts. Het is geen toeval dat van de 4 spelers die lager gekwoteerd waren dan ikzelf in het oks ik telkens mijn voorbereiding gebaseerd op hun online gespeelde partijen kon gebruiken. De 3 tegenstanders die hoger gekwoteerd waren dan ikzelf in het oks zorgden er telkens voor dat ik dit niet kon.

We wijken af want dit artikel gaat over of het nog mogelijk is om te schaken zoals vroege jaren 1800 dus zonder dat men voorkennis van openingen hoeft te vrezen. Mijn verhaal bewijst in elk geval dat van zodra je iets een 2de keer speelt dat je al kwetsbaar wordt voor voorbereidingen gewoon omdat de computer te makkelijk kan helpen. Dus originaliteit moet vandaag steeds gepaard gaan met verrassing en dan vind ik de methode van de Nederlandse FM Siem Van Dael interessanter. Hij startte een aantal klassieke partijen met een random-zet om daarna snel over te schakelen op gewoon normaal ontwikkelen.

Vorig jaar won hij zelfs met deze opzienbarende aanpak een tornooi zie Siem Van Dael unorthodox openings lead to success. Door telkens een andere random zet te kiezen, werd het voor de tegenstanders onmogelijk om voor te bereiden maar ik merk wel op dat hij vaak eerst slecht stond in de opening vooraleer hij later in de partij vaak met wat geluk het tij kon keren. Bovendien is het ook veel lastiger om dit toe te passen met zwart. Niet verwonderlijk is Siem recent weer meer mainstream beginnen spelen. Het lijkt mij weinig aantrekkelijk om jezelf met zulk nadeel op te zadelen enkel en alleen omdat je niet van openingen houdt.

Tja en waarom dan niet chess960/ fischer random? De roep klinkt elk jaar luider maar verschuivingen blijven achterwege. Alle zomertornooien dit jaar zijn opnieuw gewoon normaal schaken. Op Lichess is chess960 nog steeds een zeer kleine niche (minder dan 0,5% van alle partijen). Ik kan alleen maar concluderen dat we niet klaar zijn om honderden jaren openingen weg te smijten.

Tenslotte kan je jezelf ook afvragen of je met chess960 echt wel voorkennis in openingen volledig zal kunnen elimineren. De zonet gelanceerde nieuwe versie stockfish 14 heeft volgens eigen zeggen een grote sprong gemaakt in speelsterkte specifiek voor chess960. Ik bedoel de tool staat al klaar om ook voor Fischer Random openingen te ontleden in een mum van tijd op een waanzinnig hoog niveau.

Brabo