Groene zetten

In de meeste schaaktornooien staat er wel een boekenstand waar je tijdens of na het tornooi kan rondneuzen. Dit was ook zo in het voorbije Open Gent waarvan ik gebruik maakte om naast een vakantieleesboek ook een openingsboek te zoeken. Trouwe blogvolgers zullen zich zeker herinneren dat ik o.a. in mijn commentaren onder het blogartikel schaakopeningen studeren verteld heb dat ik geen openingsboeken gebruik om openingen te studeren. Dit is nog niet gewijzigd want ik heb het hier niet over een klassiek openingsboek waar je kan in lezen maar een openingsboek voor een schaakprogramma. 

Je kan je terecht afvragen wat je moet met een openingsboek voor een schaakprogramma. In een recent blogartikeltje gambieten heb ik aangegeven dat ik mij niet meer interesseer in computerwedstrijden. Dit betekent dat ik geen partijen meer speel tegen schaakprogramma's noch dat ik mij bezig hou met het organiseren van partijen waarin schaakprogramma's het onderling uitvechten. Nee voor mij ligt de kracht van dit soort openingsboek vooral in de partijvoorbereiding. 

Het aspect tijd speelt (voor mij) een cruciale rol in de partijvoorbereiding wat ik o.a. heb aangetoond met data in mijn blogartikeltje de sterktelijst. De reden van de tijdsdruk betreffende de partijvoorbereiding in de Belgische interclub moet m.i. vooral worden gezocht in het relatief hoog aantal mogelijk tegenstanders. In Zwitserse tornooien is die eerder te zoeken bij het feit dat de tijd tussen het tijdstip waarin de paringen bekend worden gemaakt en het tijdstip waarop de partij aanvangt erg beperkt is (gaande van enkele minuten tot enkele uren). In beide type tornooien is het dus zaak om zo efficiënt mogelijk te werken tijdens de voorbereiding en dan is een openingsboek voor mij een erg handig hulpmiddel.

Dit moet ik verder uitleggen want ik veronderstel dat bovenstaande onvoldoende is om te begrijpen waarom zulk type openingsboek een handig hulpmiddel is. In tegenstelling met (sommige) profschakers of zelfs sterke geroutineerde amateurs is mijn kennis van heel wat openingen gebrekkig zoals o.a. eerder al vermeld in mijn blogartikel een uitgebreid zwartrepertoire. Dit combinerend met het feit dat ik in elke partij een wetenschappelijk aspect tracht te weven, is voor mij voorbereiden vaak grotendeels een race tegen de tijd om een basiskennis te verkrijgen van de onbekende systemen/ varianten die mijn tegenstander mogelijks zal spelen (baserend uiteraard op het beschikbare materiaal in de databases).  Als basiskennis beschouw ik weten welke kritieke partijen er met een systeem/variant werden gespeeld hierbij vooral oog hebbend voor de meest recente. 

Het opzoekwerk van deze kritieke/recente partijen kan je doen via een simpele zoekfunctie op de onbekende stelling eventueel aangevuld met minimum eloratings van de spelers (bv. + 2500) in o.a. Chessbase.  Echter deze methode is nogal traag en omslachtig. 

• Afhankelijk van de stelling, de grootte van de database(s) en de snelheid van de computer kan zulke zoekfunctie gemakkelijk een minuut of meer vragen.
• Afhankelijk van de populariteit van de opening en de diepte van de gekozen onbekende stelling kan je soms erg veel partijen te zien krijgen waardoor het lang kluwen is om te weten wat wel of niet relevant is.
• Het naspelen van de partijen is vaak onvoldoende om een oordeel te vellen over de kwaliteit van de gespeelde zetten. Een engine in parallel laten draaien is dus noodzakelijk waardoor je extra tijd moet spenderen om een redelijk kwaliteitsoordeel te zien op het scherm.

Een veel snellere en efficiëntere methode die (ongeveer) hetzelfde werk verricht, is het gebruiken van een openingsboek die een engine ondersteunt. 

• Een zoekfunctie wordt uitgevoerd in (ongeveer) 1 seconde
• Je krijgt onmiddellijk een overzicht van alle mogelijke zetten in een stelling met bijhorende populariteit, score, ...
• De praktijkscore van een zet geeft een goede indicatie over hoe correct de zet is. Bovendien duidt de auteur van het openingsboek met het kleur groen aan of hij 1 of meerdere keuzes aanraadt voor zijn eigen engine. Vooral dit laatste vind ik interessant want we mogen veronderstellen dat de auteur vooraf al een goede afweging heeft gemaakt tussen de zetten naar alle waarschijnlijkheid met behulp van de engine. M.a.w. we mogen veronderstellen dat we voor de groene zetten geen engine parallel hoeven te draaien.

In het onderstaande screenshot kunt u het resultaat vinden van zulke zoekfunctie volgens een openingsboek die gelinkt is aan Fritz 11.

We zien dus rechts van de stelling, het resultaat van de zoekfunctie in het openingsboek.

• Kolom 1 geeft de zetten weer die al werden gespeeld in de praktijk. 
• Kolom 2 geeft per zet weer, hoeveel partijen werden gespeeld in de praktijk.
• Kolom 3 geeft per zet weer, wat de score voor wit was.
• Kolom 4 geeft per zet weer, hoeveel rating de spelers hadden die de zet hebben gespeeld in de praktijk.
• Kolom 5 geeft per zet weer, wat de eloperformantie was van de spelers die de zet hebben gespeeld in de praktijk.
• Kolommen 6-8 bepalen welke zet(ten) door de engine in tornooimodus worden gespeeld dus niet relevant voor mij.
• 11...dxe5 staat in het groen wat betekent dat de auteur vindt dat deze keuze zijn voorkeur heeft en als kritiek moet worden beschouwd.

Deze werkmethode stelt mij in staat om op zeer korte tijd heel wat kritieke varianten te bekijken en te memoriseren. Ik durf zelfs te stellen dat mits beschikkend over een goed geheugen dat je in 1 uurtje voorbereiden met deze methode tegen de meeste spelers (niveau waar ik tegen speel dus geen + 2700 spelers) al de meeste lacunes in openingskennis kunt opvullen.

Het laatste decennium heb ik er veelvuldig van gebruik gemaakt in mijn partijvoorbereidingen en tot recent was ik erg tevreden van de resultaten. Ik zeg tot recent omdat ik onlangs met deze werkmethode een nare ervaring heb gehad. Als we kijken naar de resultaten in bovenstaand screenshot dan mogen we er uit afleiden dat dxe5 en b4 verder moeten worden bekeken. Pg4 mag worden genegeerd want slechts 1 keer gespeeld tussen niet-gekwoteerde spelers dus naar alle waarschijnlijkheid niet-relevant. Zo maakte ik ook in realiteit mijn partijvoorbereiding. De trouwe bloglezer zal misschien al gezien hebben dat deze stelling komt uit mijn partij tegen Stefan Docx die ik besprak in mijn blogartikeltje grootmeesternorm voor stefan docx. Als we die partij opnieuw naspelen dan zien we al snel dat Stefan net koos voor het door mij genegeerde Pg4. Erger wordt het om vervolgens vast te stellen dat Pg4 vandaag vrij populair is en het dus vreemd is dat de openingsboek hierover niets verteld.

Minder vreemd wordt het echter als ik vertel dat ik een openingsboek gelinkt aan Fritz 11 gebruikte dus daterend van 2007. Eigen schuld dikke bult, hoor ik al sommigen denken want een openingsboek gebruiken van 2007 in 2013 is gewoon vragen om moeilijkheden. Dat weet ik uiteraard ook wel dus waarom gebruik ik zulk boek dan. Wel de voorbije jaren heb ik weinig partijen gespeeld en zelden tegen sterkere tegenstanders waardoor ik weinig of geen kritieke recente lijnen op het bord kreeg. M.a.w. ik kreeg niet het gevoel dat mijn openingsboek te oud was om nog te betrouwen. Ook is het zo dat in mijn recente aankopen van schaakprogramma's (Rybka, Houdini) geen openingsboeken meer worden meegegeven. In tegenstelling met vroeger worden vandaag de openingsboeken apart verkocht en zoals velen hou ik de knip op mijn (schaak-) uitgaven dus liet ik het na om het openingsboek mee aan te schaffen.

De nare ervaring in mijn partij met Stefan Docx leerde dus mij een lesje vandaar ik vroeg aan Ben Van de Putte of hij een up to date openingsboek voor engines te koop had in zijn boekenstand op de Open Gent. Echter het enige waarmee hij op de proppen kon komen was opening encyclopedia 2013. Ik ben bereid om rond de 30 euro hiervoor uit te geven (per jaar) maar geen 100 euro zoals Chessbase vraagt wat mij op afzetterij lijkt. Het is Chessbase hun recht om van hun monopoliepositie in de markt te profiteren maar ik help er niet aan mee dus ik zoek naar andere legale alternatieven.

Een mogelijk alternatief is het zoeken naar gratis openingsboeken die te downloaden zijn van het internet. Iedereen kan met behulp van Chessbase zelf een openingsboek creëren dus heel wat is beschikbaar op het internet. Zoek op de extensie ctg en je vindt vele pagina's zelfs van recent gemaakte openingsboeken. Het probleem met dit alternatief is dat je geen enkele garantie hebt over de kwaliteit van het aangeboden openingsboek. Welke partijen werden verwerkt? Maakte de auteur zelf aanpassingen aan het boek of is het allemaal automatisch gegenereerd door de computer? Hoe recent is het boek gemaakt? ... Te veel open vragen voor mij om dit soort boeken blindelings te vertrouwen.

Een ander alternatief is het gebruik maken van een relatief nieuw fenomeen van online openingsboeken. Zo heb je 365chess.com, chesslive.de, gameknot.com ,... Het meest recente online openingsboek is chesstheory.org, geleid door USCF Senior Master Mark Morss met als zeer ambitieuze opzet niet alleen de data te beperken tot de gespeelde zetten maar ook hoogstaande analyses toe te voegen en nauwkeurige beoordelingen. Ook hier zijn echter enkele belangrijke nadelen. Vooreerst heb je een internetconnectie nodig. Als je ter plaatste bent dan ben je min of meer verplicht om gebruik te maken van een smartphone of dergelijke wat ik niet bezit. De beschikbare data in de online openingsboeken is meestal van een lagere kwaliteit t.o.v. de te downloaden openingsboeken. Ik vermoed omdat de meeste online openingsboeken nog in hun kinderschoenen staan. Veel van die online openingsboeken eisen lidmaatschap die vaak niet gratis is. Tenslotte vind ik het grootste nadeel dat je niet snel kunt switchen tussen engine en openingsboek. Eenmaal op het einde van een variant in een openingsboek, is het aan te bevelen om met een schaakprogramma snel nog enkele zetten verder te kijken wat erg omslachtig is als je een online openingsboek gebruikt.

Uiteindelijk heb ik dan maar gekozen om mijn eigen openingsboek te maken met behulp van Chessbase. Ik selecteerde alle partijen gespeeld door +2300 spelers in de Megadatase (2011) en in de twics van de laatste 2 jaren dus 2012 en 2013. De geselecteerde partijen injecteerde ik in het openingsboek en na enkele uren wachten, was het openingsboek automatisch gegenereerd volledig gratis ! Hieronder kan je een screenshot vinden van een zoekfunctie volgens dit nieuw openingsboek op dezelfde stelling als in het eerdere screenshot.

We zien onmiddellijk dat er een totaal ander beeld wordt getoond over dezelfde stelling. Pg4 wat ik volgens mijn oude openingsboek negeerde, wordt hier aanbevolen als absolute topkeuze. Hiermee is het verhaal nog niet af. Ik heb nu wel een nieuw up to date openingsboek die ik in de toekomst makkelijk kan verder updaten maar ik mis wel nog steeds mijn groene zetten. 

Zo is een statistisch goede score geen garantie voor een correcte zet. Zo kan het zijn dat er recent een weerlegging is gevonden maar het aantal partijen met die weerlegging nog erg klein is en dus te weinig invloed heeft op de uiteindelijke score. Evenmin is een statistisch slechte score voor een bepaalde zet een garantie dat de zet slecht is. Het is best mogelijk dat de speler wel gekozen heeft voor de beste zet maar later zijn voordeel heeft weggeven in de partij. Dit effect zien we vooral als er weinig partijen gespeeld zijn met een specifieke zet. Door het gebruiken van groene zetten, kan er worden bijgestuurd aan de evaluatie. Het aanduiden van de groene zetten is vandaag geen automatisch proces bij het creëren van een openingsboek dus het is aan de gebruiker om dit manueel te doen maar dit is voor een amateurschaker zoals mijzelf een onbegonnen karwei. Er bestaat wel een middeltje om een openingsboek te tunen door het schaakprogramma tegen zichzelf te laten spelen en de resultaten te laten meetellen in de statistieken. Echter ook dat is geen wondermiddel want je hebt duizenden partijen nodig vooraleer je een serieus effect zal zien in het openingsboek wat met een simpele pc, een proces van erg lange adem is.

Zelf ben ik tevreden over de eerste resultaten van het nieuwe openingsboek maar besef tezelfdertijd dat het niet perfect is. Ik verwelkom dus zeker reacties van lezers die andere en hopelijk betere ideeën hebben om een nog efficiënter en sterker openingsboek te verkrijgen zonder dat er hoge kosten aan verbonden zijn.

Brabo

Addendum 2 september 2013
Dankzij een hint op chesspub vond ik op de Hiarcs website een openingsboek die 3 maandelijks wordt upgedate. Er wordt geclaimd dat het boek jaarlijks 80 elopunten wint in sterkte en er geen betere complete openingsboeken bestaan maar zonder harde bewijzen lijkt mij dit eerder verkoopspraatjes. Gratis is het dus evenmin want 1 jaar abonnement op het openingsboek kost 50 euro zonder BTW. Dit is voor mij te duur zonder enige garanties op kwaliteit maar reacties van lezers zijn opnieuw welkom.