Hybrid schaken deel 3

Van het oorspronkelijke optimisme dat we mits een paar maanden op ons tanden bijten verlost zouden zijn van het coronavirus blijft al lang niets meer over. Vandaag is iedereen het er over eens dat we er wellicht nog vele jaren mee zullen worstelen. Hierdoor klinkt de roep ook steeds luider bij de schakers om de clubs niet langer gesloten te houden. Het sabbatjaar is voorbij. Online schaken kon nooit het gemis van het clubschaak compenseren.

Voor veel schakers moet deze zomer dan ook de terugkeer naar het normaal van vroeger betekenen. Het zal voor velen weer wennen worden. Kan ik het spelletje nog na een jaar niet meer klassieke wedstrijden te hebben gespeeld? Het verwonderde mij dan ook niet dat het recente online klassieke tornooi georganiseerd door Mark Dechamps een record aantal deelnemers (75) bijeen bracht. Het was de ideale voorbereiding om de roest van inactiviteit af te schudden om in polepositie te staan voor de zomertornooien.

Ik was een van hen dus dacht ik dat het wel eens interessant kon zijn voor de lezers om te praten over mijn ervaringen met dit relatief nieuw formaat van competitieschaak. Wel dat is al een eerste discussiepunt. Kunnen we van competitieschaak spreken als er noch elo noch prijzen op het spel staan? In de laatste ronde gaven zomaar 16 spelers forfait. Dat is meer dan 20% en heb ik in open tornooien nooit eerder gezien. Er bestaat al jaren een tendens van een groeiend aantal forfaits en juni is zeker geen populaire schaakmaand maar ik krijg hier toch het gevoel dat vele deelnemers weinig of geen enkel belang hechten aan de resultaten.

De Belgische IM Tom Piceu kwam er openlijk voor uit dat hij meespeelde om zijn rekenvaardigheden opnieuw te activeren. Hij koos daarom opzettelijk voor openingen die hij niet kende om zo onmiddellijk op eigen kracht te moeten spelen. Dat dit niet bevorderlijk was voor de resultaten, nam hij erbij voor lief. Online schaken heeft hij nooit als serieus schaken beschouwt. Echter dat betekent niet dat alle deelnemers het hybrid schaaktornooi als een vrije training meespeelden. Velen namen de partijen wel serieus op en bereidden zichzelf voor op hun tegenstanders. Ikzelf behoorde bij die groep net als meerdere van mijn tegenstanders.

Dus ik speelde net als vele andere onze beste openingen uit ons repertoire. Daar we altijd ruim de tijd hadden om ons voor te bereiden op onze partijen, denk ik zelfs dat er af en toe soms beter werd voorbereid dan in klassieke bordcompetities. In elk geval zagen we tijdens het tornooi vooreerst de impact van het voorbije jaar online schaken. Het wordt duidelijk aanpassen en/ of wennen voor velen dat er zoveel partijtjes online nu kunnen worden geconsulteerd in de voorbereiding door onze tegenstanders. Zeker in de lagere eloregionen zie ik spelers hierdoor gefrustreerd raken want het is vaak voor het eerst dat er uberhaupt partijtjes van hen beschikbaar zijn voor de tegenstander om voor te bereiden.

In deel 1 had ik het al over de verschillen in speelmodus tussen bordschaken en hybridschaken. Dit wil ik hier nog aanvullen met enkele persoonlijke opmerkingen. Vooreerst ben ik blij dat ik op geen enkel moment de indruk had dat iemand heeft vals gespeeld in de editie waaraan ik heb deelgenomen. Dit is spijtig eerder uitzondering dan regel geworden. Geen prijzen, geen elo en vooral het feit dat we elkaar al jaren goed kennen vanuit het gewone circuit, speelt hierbij wellicht een rol. Desalniettemin geef ik toe dat ik af en toe toen mijn tegenstander lang nadacht toch even vieze gedachten kreeg van het zou toch niet (wat dan weer snel verdween toen de zetten op het bord kwamen).

De klok heb ik geen seconde gemist alhoewel ik hoor dat sommigen toch een echte schaakklok naast hun bord hebben geplaatst om het clubschaak nog beter te benaderen. Het lawaai en andere storende elementen eigen aan bordcompetities (zie o.a. schaakcomfort deel 1 en deel 2) heb ik evenmin gemist uiteraard. De eenzaamheid van thuis spelen vond ik draaglijk. Soms maakte ik een wandelingetje in het huis als ik naar mijn gevoel te lang moest wachten op een antwoord. Het enige echte minpunt vond ik dat ik telkens de zetten moest uitvoeren op 2 borden. Sommige deelnemers hadden een heel luxueuze opstelling zoals ik toonde in deel 2 maar ik behielp mij met een heel minimalistische opstelling zoals de foto hieronder toont.

Mijn zus heeft op die bureau 30 jaar geleden gestudeerd. Ik recycleerde die bureau maar ze is eigenlijk te klein om er hybrid op te schaken. Doordat je links niet je benen onder het bureau kunt schuiven, stootte ik geregeld stukken om toen ik een zet op het scherm kopieerde van het schaakbord. Echter het vervelendste was wanneer er minder dan 5 minuten resteerde op mijn klok. Het is dan praktisch niet meer haalbaar om de zetten te kopieren van het scherm naar klassiek bord en omgekeerd. Dus eenmaal onder de 5 minuten speelde ik de partij verder op het kleine scherm van mijn laptop zoals in de foto hierboven. Ik speelde in de laatste ronde 50 zetten op die wijze dus meer dan de helft van de partij.

In ronde 5 werd dit ongemak nog gecombineerd met een fatale biep door lichess. Ik heb ondertussen gezien dat je het kan uitschakelen maar als je onder de minuut zit, klinkt er standaard een luide waarschuwingspiep van lichess. Ik gaf pardoes een volle toren weg door de schok. Dat ik daarna niet direct verloor, was omdat ik ervoor huizenhoog gewonnen stond. Uiteindelijk haalde ik nog een halfje maar achteraf overheerste toch vooral teleurstelling.

Kortom mocht er een nieuwe editie komen van het hybrid schaaktornooi en ik neem opnieuw deel dan zal ik eerst een moderne bureau kopen met voldoende ruimte onderaan om de stoel makkelijk te verschuiven en voldoende ruimte bovenaan om op zijn minst een groot scherm te kunnen plaatsen. De vraag is natuurlijk komt er nog zulk tornooi.

Zo speelden de 2 dames in de A-reeks hun laatste partij van het oks gewoon zoals in de club op een klassiek schaakbord dus zonder gebruik te maken van computer en het internet. Ze wonen een kilometer van elkaar en dan is het een snel uitgemaakte zaak om af te stappen van het hybrid schaken. Dus ik zie de clubschakers die in de buurt gemakkelijk tegenstand vinden, heel snel het hybride schaak de rug keren. Voor +2200 spelers zoals mezelf zou hybrid schaken wel een oplossing kunnen bieden voor het niet eenvoudig vinden van interessante tegenstanders in de buurt. Alleen wie van hen wilt tijd spenderen aan het spelen van partijen online die niet meetellen voor elo/ prijzen terwijl dat op andere plaatsen wel weer kan. De meeste +2200 spelers zijn heel ambitieus waaronder op jacht naar normen.

Nu zoals ik het artikel begon, is corona nog bijlange niet voorbij. In de (Belgische) schaakwereld bestaat er geen consensus over hoe het verder moet zie o.a. de felle discussie momenteel die woedt op facebook in de groep Chess in Belgium. Ik vind dat de bond hier trouwens een veel duidelijker standpunt moet innemen t.o.v. het dragen van het mondmasker. Nu schuift men de verantwoordelijkheid af voor de keuze naar de clubs net of de 1,5 meter-regel op een standaard schaakbord met stauntonstukken afhankelijk is van de club.

Ik merk op dat sommige clubs nog steeds gesloten zijn wegens corona. Andere clubs hanteren heel strikte regels zoals op 2 borden spelen, mondmasker ten allen tijde verplicht,... Ik viel bijgevolg dan ook bijna van mijn stoel toen ik zag dat in het net afgelopen seniorentornooi te Gent de deelnemers zonder mondmasker en op 1 bord speelden. Zie jij een logica in al die diverse aanpakken? 1 ding is zeker en dat is dat een schaakwereld zoals voor corona nog niet voor morgen is en daardoor maakt hybrid schaken misschien toch weer een kans.

Brabo

Chess960

Schaken wordt vaak voorgesteld als een zuivere intellectuele krachtmeting tussen 2 individuen. Films en reclame gebruiken daarom maar al te graag schaken als een vehikel om een personage als intelligent voor te stellen. Ik vermoed dat dit voor de meesten onder ons schakers de belangrijkste drijfreden is geweest waarom we ooit met exact dit spel begonnen zijn. Die eerste overwinningen waren erg zoet. Eindelijk kon je bewijzen aan jezelf en anderen dat je meetelde.

Echter het duurt niet lang natuurlijk vooraleer deze illusie doorprikt wordt. Een directe link tussen schaken en intelligentie bestaat niet. Ervaring en kennis zijn veel meer bepalend voor iemands speelsterkte dan talent. Zo ontdekken we al heel snel dat sommige spelers een belangrijk voordeel bezitten door de openingen die ze kiezen. Daar wordt m.i. in de stappenmethode te weinig aandacht aan geschonken. Competitieschaak kan bijzonder pijnlijk  zijn als je niet de minste openingskennis hebt.

Dus al heel vroeg geraken veel schakers willens nillens in een wapenwedloop van openingen. Boeken en DVD's worden in het begin nog met enthousiasme aangeschaft maar dit blijft meestal niet duren. Moeheid treedt op en heel wat spelers geraken gefrustreerd na enkele jaren van competitieschaken door het uitzichtloze van altijd openingen te moeten bestuderen. Voor veel ex-competitieschakers was het een van de belangrijkste redenen om te stoppen met competitieschaak.

Je merkt dit aspect ook vaak duidelijk op in speelstijl tussen jeugd en volwassen schakers. De jeugd kiest vaker voor kritieke moderne openingen. Volwassenen daarentegen hebben zichzelf dikwijls omgeschoold naar kleinere onderhoudsvriendelijke openingen. Tenslotte heb je ook nog een heel kleine groep van spelers die elke openingstheorie probeert af te zweren. Zij zijn allergisch voor alles wat maar naar openingskennis ruikt en doen er alles aan om zo snel mogelijk de tegenstander te verplichten zelf na te denken.

Trouwens denk niet dat dit fenomeen iets nieuw is voor het computertijdperk. Ook lang voor computers goed konden schaken, had je al zulke schakers die de marge opzochten. 2 zulke pioniers: de Nederlandse IM Gerard Welling en de Engelse IM Michael Basman hebben onlangs in een nieuw inspirerend boek U cannot be serious! hun ervaringen neergepend met extreem onorthodoxe openingen die ze met succes getest hebben in de voorbije 40 jaar.

Ondertussen is er zelfs over de jaren een ware fanclub ontstaan rond hen. Ik vermoed dat daarom ook de tijd rijp was voor dit boek. Ook in België heb je fans zoals de Belgische expert Alain Talon die tegenwoordig veel van hun concepten gebruikt in zijn bordpraktijk.

Echter in het meeste recente online klassiek schaaktornooi toonde ik onrechtstreeks ook de limieten aan vandaag van dit soort onorthodoxe systemen te spelen. Ik vermoed tot 10 jaar geleden was het nog onmogelijk maar vandaag kan je met de sterkste programma's in slechts 15 minuutjes de meeste van die systemen weerleggen. Op -2 staan hoeft nog niet beslissend te zijn zelfs tegen een FM zoals ik maar ik kan moeilijk geloven dat het je eigen kansen niet zwaar hypothekeert. Dat was wat exact gebeurde in mijn eerste ronde partij tegen Alain na slechts 5 zetten in de opening! In onderstaande partij toont Stockfish in een zeer korte aanvalspartij aan hoe je dit wint tegen een topprogramma zoals Leela.

Kort na onze onderlinge partij kondigde Alain dan ook zijn terugtrekking aan uit het tornooi. Als zelfs zulke onorthodoxe openingen spelen niet meer helpt om openingsvoorbereidingen te vermijden dan is het schaken echt wel dood en begraven. Hij was zeer begrijpelijk zwaar teleurgesteld. Trouwens misschien vragen lezers zich af hoe ik uberhaupt op zulke opening was voorbereid. Nee ik had het boek niet gelezen dat bovendien net na onze partij pas commercieel verkrijgbaar was. De Belgische FM Frederic Decoster schrijft het perfect in zijn verslag over onze onderlinge partij gespeeld in de 6de ronde van hetzelfde tornooi: "Speel nooit iets tegen Brabo wat je ooit al eerder op het bord heb gehad. Noch otb, noch online". Met dat laatste had Alain duidelijk geen of onvoldoende rekening gehouden want ik had volgende online partijtje van 2019 van hem gevonden.

Mijn online initiatieven zijn gefaald maar ik snap dus ook wel waarom. Er blijft gewoon te veel plakken online dat tegen je gebruikt kan worden zelfs na het verwijderen van de accounts. Het is geen toeval dat van de 4 spelers die lager gekwoteerd waren dan ikzelf in het oks ik telkens mijn voorbereiding gebaseerd op hun online gespeelde partijen kon gebruiken. De 3 tegenstanders die hoger gekwoteerd waren dan ikzelf in het oks zorgden er telkens voor dat ik dit niet kon.

We wijken af want dit artikel gaat over of het nog mogelijk is om te schaken zoals vroege jaren 1800 dus zonder dat men voorkennis van openingen hoeft te vrezen. Mijn verhaal bewijst in elk geval dat van zodra je iets een 2de keer speelt dat je al kwetsbaar wordt voor voorbereidingen gewoon omdat de computer te makkelijk kan helpen. Dus originaliteit moet vandaag steeds gepaard gaan met verrassing en dan vind ik de methode van de Nederlandse FM Siem Van Dael interessanter. Hij startte een aantal klassieke partijen met een random-zet om daarna snel over te schakelen op gewoon normaal ontwikkelen.

Vorig jaar won hij zelfs met deze opzienbarende aanpak een tornooi zie Siem Van Dael unorthodox openings lead to success. Door telkens een andere random zet te kiezen, werd het voor de tegenstanders onmogelijk om voor te bereiden maar ik merk wel op dat hij vaak eerst slecht stond in de opening vooraleer hij later in de partij vaak met wat geluk het tij kon keren. Bovendien is het ook veel lastiger om dit toe te passen met zwart. Niet verwonderlijk is Siem recent weer meer mainstream beginnen spelen. Het lijkt mij weinig aantrekkelijk om jezelf met zulk nadeel op te zadelen enkel en alleen omdat je niet van openingen houdt.

Tja en waarom dan niet chess960/ fischer random? De roep klinkt elk jaar luider maar verschuivingen blijven achterwege. Alle zomertornooien dit jaar zijn opnieuw gewoon normaal schaken. Op Lichess is chess960 nog steeds een zeer kleine niche (minder dan 0,5% van alle partijen). Ik kan alleen maar concluderen dat we niet klaar zijn om honderden jaren openingen weg te smijten.

Tenslotte kan je jezelf ook afvragen of je met chess960 echt wel voorkennis in openingen volledig zal kunnen elimineren. De zonet gelanceerde nieuwe versie stockfish 14 heeft volgens eigen zeggen een grote sprong gemaakt in speelsterkte specifiek voor chess960. Ik bedoel de tool staat al klaar om ook voor Fischer Random openingen te ontleden in een mum van tijd op een waanzinnig hoog niveau.

Brabo