Hoopschaak

Het oplossen van puzzels is een uiterst belangrijk onderdeel in de progressie van een schaker maar vandaag krijg ik soms het gevoel dat de slinger te ver is doorgeslagen. In om het even welk magazine of website worden we met puzzels gebombardeerd. Meer nog er is zelfs in de laatste jaren een heuse nieuwe stroming in het schaken ontstaan waarbij puzzels oplossen een discipline op zichzelf is geworden.

Neem nu bijvoorbeeld het grootste gratis online schaakplatform lichess. In eerste instantie werd met de puzzels de klassieke rol van trainen, analyseren en verbeteren opgenomen. Het dashboard gaf hierbij aan de deelnemer feedback betreffende zwaktes en sterktes. Het is 100% gratis en zonder beperkingen dus er werd massaal gebruik van gemaakt door de leden. Het Lichess-management merkte dit uiteraard ook zelf op en dus logisch werd er gekozen om op dit succes verder te bouwen.

Iets wat bijna altijd werkt is een competitie-element toevoegen aan een bestaand concept en dat was hier zeker ook het geval. Lichess lanceerde in de voorbije jaren verscheidene interessante formaten van puzzelcompetities:

• Streak: Los steeds moeilijker wordende puzzels op en bouw aan een succesreeks. Er is geen klok, dus neem de tijd. Eén foute zet en het spel is uit! Per sessie kun je één zet overslaan.
• Storm: Los zoveel mogelijk puzzels op in 3 minuten. Puur gokken kan niet want met elk verkeerd antwoord, verlies je 10 seconden.
• Racer: Je speelt een puzzelwedstrijd tegen een of meerdere personen. Met elk correct antwoord krijg je een punt. Het doel is dus om zoveel mogelijk punten te verzamelen in 90 seconden. Alle puzzels moeten worden opgelost met hetzelfde kleur aan zet. Alle deelnemers krijgen dezelfde puzzels.

Ik vind het knap programmeerwerk en fun om te doen dus ik juich het absoluut toe maar er zijn ook gevaren. Zo zie ik een steeds groter wordende groep van schakers die enkel nog aan zulke puzzel (-competities) deelnemen. Daar is niets mis mee zolang je jezelf niet wijsmaakt dat dit ook een goede training is voor het gewone bordschaken.

Dus ik ben het niet eens met spelers die denken dat ze aan het werken zijn voor hun bordschaken als ze dagelijks aan zulke puzzelcompetities deelnemen. Meer ik denk zelfs dat het schadelijk kan zijn. Je brengt jezelf in een oplosmodus die elke connectie met bordschaken verloren heeft. Een indirect bewijs wordt geleverd met de leuke lichess-gadget: training/of-player. Lichess maakt automatisch nieuwe puzzels aan van je eigen online gespeelde partijtjes die aan de algemene gigantische puzzel-database worden toegevoegd. Het zijn bijna steeds gemiste combinaties maar ik loste mijn eigen misbaksels allemaal makkelijk op zonder de tijdsdruk.

Daarnaast merk ik ook op we steeds vaker in een gevaarlijke reflex-modus schaakzetten spelen. Een patroon wordt herkend en de oplossing wordt automatisch gelinkt. Het is hilarisch als Carlsen na de gespeelde zetten 1.e4 e5 2.Pf3 Pf6 al kan vertellen dat het over de partij Alonso Zapata - Viswanathan Anand gespeeld in 1988 zal gaan zie "Magnus Carlsen's Mind-Blowing Memory! World Chess Champion tested. Aan een schaakbord noem ik zoiets hoopschaak.

Nu ik geef toe soms is het erg lastig om te weerstaan aan de lokroep. Neem nu bijvoorbeeld het klassiek stukoffer van een loper op h6/h3. Het thema is al bekend minstens sinds de 19de eeuw wat aangetoond wordt in het boek On the origin of good moves (die ik eerder vermeldde op deze blog in het artikel oude wijn in nieuwe zakken deel 3).

Niet iedere schaker zal deze partij kennen maar ieder ervaren schaker kent het thema. Als verdediger breekt het angstzweet uit wanneer je tegenstander het speelt. Weinig aanvallers kunnen weerstaan aan de hypnotiserende werking van het stukoffer. Je hebt zelfs spelers die hun hele (online) repertoire hiervoor aanpassen om extra kansen op het stukoffer te kunnen vinden.

Zo ver ga ik niet maar in een fun-partijtje zoals online blitz, kan ik er vaak ook niet aan weerstaan. Dat je dan soms verliest van een speler met 600 elo minder, neem je erbij voor lief.

Nu in het algemeen kom je zelfs al is het stukoffer compleet verkeerd er heel vaak mee weg online met die (zeer) snelle tijdscontroles. Je krijg bijna altijd swindelkansen. Als de verdediger de matdreigingen weerlegd heeft dan is tijdnood veelal een probleem later in de partij. Dus een goed voorbeeld van de slechte/ gevaarlijke reflex-zet is dit thema niet. Anderzijds is het gevaar wel reëel dat spelers eenzelfde succes verwachten in klassiek bordschaken. Dat zou wel eens enorm kunnen tegenvallen.

Ik merk op dat een aantal spelers het lastig hebben na 2 jaar bijna uitsluitend online schaken om de nuchtere meer objectieve mindset terug te vinden nodig voor klassiek bordschaken. Dat zien we in meer riskante openingen (zie openingsstrategie deel 2) en bijvoorbeeld in onderstaande partij uit de Nederlandse interclub. Is het toeval dat mijn tegenstander online heel actief was gedurende de lange lockdowns?

Mijn tegenstander gaf achteraf toe dat hij gevoelsmatig had gespeeld op het insluiten van mijn dame zonder concreet de consequenties ervan te hebben doorgerekend. Hij hoopte dat het wel goed zou komen maar dit gebeurde dus niet en daarna kon ik simpel het punt binnenkoppen.

Ik vind dit soort hoopschaak iets anders dan bewust risico's nemen. Je neemt ook risico's maar je hebt geen idee wat de kansen zijn. Ik ben nooit een fan geweest hiervan (online schaken inbegrepen) en in klassiek schaken vind ik het al helemaal niet ok. Nu wellicht moeten nog enkele spelers acclimatiseren. Als je een paar zulke klassieke bordpartijen verloren hebt dan besef je ook wel dat het anders moet dan in online schaken.

Brabo