Computers worden autonoom deel 2

Het voorbije toptornooi Norway Chess Altibox beschouwen als een mixed succes is wellicht een eufemisme. De lokale held, regerend wereldkampioen Carlsen won zoals de organisatoren hadden gehoopt maar kwalitatief en kwantitatief bleef het schaken beneden verwachtingen. Sommige spelers verborgen niet eens hun intenties om snel van het klassieke schaak af te geraken en de beslissing in de armageddon te laten vallen. Bovendien zagen we meermaals dat die armageddons van een bedroefd niveau waren daar ze doorspekt waren van talloze blunders.

Als het de bedoeling was om de remisedood van het schaken af te wenden dan heeft men alvast de bal compleet verkeerd geslagen. Trouwens heeft Carlsen ons niet net in de laatste maanden getoond dat winnen nog altijd mogelijk is zelfs tegen de beste schakers? Kortom de remedie maakte het alleen maar erger. Daarentegen in correspondentieschaak zien we dat het remisepercentage wel een groot probleem geworden is op het allerhoogste niveau. Ik rapporteerde hierover al in computers worden autonoom deel 1 en ondertussen is de situatie nog verslechterd.

De 30ste WK-finale is nog lopende maar daar staat het remisepercentage voorlopig op 93% met 95% van de partijen gespeeld. Een verandering van de spelregels voor een wk-finale dringt zich op want het alternatief is op termijn de stopzetting.

Echter zoals zo vaak zien we dat bestaande systemen ondanks beter weten in, er niet in slagen om zichzelf te corrigeren. Grote veranderingen zien we in de geschiedenis bijna altijd pas ontstaan door invloed van extreme situaties. Eveneens is het zo dat bijna alles in de geschiedenis al eens is voorgekomen maar we vergeten de lessen. Ook de remisedood is niet iets nieuw. Reeds in 1900 dus bijna 120 jaar geleden werd een oplossing ervoor bedacht voor de vele remises in checkers (dammen op 64 velden). Aanvankelijk werd gekozen om de spelers te verplichten een opening te spelen waarvan de eerste 2 zetten op voorhand bij loterij werden bepaald. Later vanaf 1934 werd dit uitgebreid naar de eerste 3 zetten. Daar elke opening eens met beide kleuren moet worden gespeeld, wordt niemand bevoordeeld.

Dit concept bestaat ook in het schaken. Je hebt de vrijwillige thematornooien al dan niet georganiseerd zoals ik uitlegde in het artikel een minithematornooi maar vandaag is dit al vele jaren standaard in computerschaak. Trouwens opgelegde openingen werden aanvankelijk in computerschaak niet zozeer gebruikt tegen de remises maar om meer variatie te krijgen in de partijen. Zeker oude computers hadden de vreselijke gewoonte om altijd hetzelfde te spelen zie chesskids maar ook het nieuwe Lc0 is in hetzelfde bedje ziek zie mijn commentaar op de bonusfinale van maart 2019 tussen Lc0 en Stockfish.

Pas na de superfinale van seizoen 8 waarbij 89 op 100 partijen remise waren, realiseerde men dat variëren in openingen niet voldoende is voor een interessante match. Vanaf dan werd ook gekeken naar welke openingen meer beslissingen zouden kunnen creëren. Dat ging niet altijd van een leien dakje. Sommige ingewikkelde openingen voor mensen werden moeiteloos door de topprogramma's ontzenuwd. Anderzijds wil je ook geen openingen waarin winst/ verlies al op voorhand vaststaat. Dus het ene kleur mag geen voordeel krijgen waardoor het andere kleur kansloos wordt.

Dit laatste wordt bovendien steeds moeilijker om te verwezenlijken. Tot enkele jaren terug was het voldoende om openingen te vermijden die tactisch weerlegd zijn. Vandaag zien we dat ook meer en meer strategisch dubieuze openingen niet meer interessant zijn voor computerschaak. Een mooi voorbeeldje is wat er gebeurde met de Grob : 1.g4 in de TCEC superfinale van seizoen 12. Zowel Komodo als Stockfish gaven groot voordeel voor zwart (-0,9 tot -1,46) al na wits 1ste zet en slaagden er allebei in om dit te converteren naar winst.

Slechts een halve zet werd er gespeeld en de partij was al in hogere zin beslist. Het doembeeld van een opgelost schaakspel komt hiermee weer een stukje dichterbij. Anderzijds is dit allemaal wel relevant voor ons? Op chesspub werd geopperd dat enkel topspelers met die nieuwe inzichten van computers iets zouden kunnen doen. Wel ik bewees een paar maanden geleden het tegendeel op mijn veel lagere niveau. In 2012 schreef ik op mijn blog over de tsjechische verdediging dat er van de opening geen duidelijke weerlegging bekend is. Vandaag zien we dat de opnieuw veel sterker geworden topprogramma's een stuk verder geraken in het ontrafelen van de puzzel. Deze nieuwe kennis paste ik perfect toe tegen misschien wel de grootste expert in België van de Tsjechische opening, Frederic Verduyn in onze partij gespeeld tijdens de Belgische interclubs.

Achteraf gaf Frederic mij misschien wel het mooiste compliment door te vertellen dat in honderd(en) partijen met deze opening, ik de eerste ben die hem doet twijfelen aan de speelbaarheid ervan. Persoonlijk vind ik het altijd bijzonder amusant om iemand op zijn favoriete terrein te kunnen verslaan. Zo herinner ik mij ook nog tot op vandaag dat de Britse Senior Internationaal Meester John Anderson mij na de opgave (zie onze correspondentiepartij in het artikel databases gebruiken deel 2) vertelde dat ik de allereerste was die erin geslaagd was om een partij te winnen tegen zijn lievelingsvariant.

Nu ik vermoed dat sommigen niet zullen akkoord gaan met dat ik deze strategisch dubieuze openingen als weerlegd beschouwd. Kan je uberhaupt ooit spreken van een weerlegging wanneer het onmogelijk is om als mens een eenduidig winstplan te formuleren? Behalve misschien voor de absolute wereldtop zullen er altijd praktische kansen zijn. Anderzijds in hoeverre is het zinvol om jezelf met zulke handicap op te zadelen?

Als verrassingswapen zullen strategisch dubieuze openingen wel blijven bestaan. Echter nu de computers erin slagen om autonoom die te weerleggen, verwacht ik in de volgende jaren dat we ze steeds minder vaak zullen zien verschijnen zelfs in de partijen van de amateurschakers. Het is niet zomaar dat ik vorige maand schreef in het artikel chess position trainer deel 2 weg te blijven van het Hollands.

Brabo